Чалавек з Іркуцка

Боль
«Шмат войнаў прайшло праз нашу краіну, і лепшых, патрыятычных людзей, безумоўна, знішчыла. А тыя, хто прыстасаваўся, хто ў хаце перасядзеў — выжылі. З аднаго боку ёсць пытанне: „Ды чаго ж ты ў хаце сядзеў?“ А з іншага — яны захавалі нацыю, народ».У сібірскім горадзе, які да рэвалюцыі быў месцам палітычнай спасылкі, жыве Алег Рудакоў, заснавальнік «Іркуцкага Таварыства беларускай культуры імя Яна Чэрскага», які фатаграфуецца на дакументы ў вышыванцы і размаўляе на беларускай мове.

 яны захавалі нацыю, народ».У сібірскім горадзе, які да рэвалюцыі быў месцам палітычнай ссылкі, жыве Алег Рудакоў, заснавальнік «Іркуцкага Таварыства беларускай культуры імя Яна Чэрскага», які фатаграфуецца на дакументы ў вышыванцы і размаўляе на беларускай мове.

Алег Рудакоў: Я грамадзянін Расіі, жыву ў Іркуцку, але я беларус па паходжанні. Мая маці, мае бацькі — беларусы, і няма розніцы, дзе я нарадзіўся, бо я ўсе роўна павінен ведаць мову і размаўляць па-беларуску, я раблю гэта паўсюль, нават у Іркуцку. Безумоўна, ёсць людзі, якія яе наогул не разумеюць, а мне трэба з імі ўзаемадзейнічаць. З імі я размаўляю па-расейску, таму што жыву ў краіне, дзе дзяржаўная мова адна. Калі я прыязджаю ў Беларусь, дзе іх дзве, я аддаю перавагу мове беларускай, бо лічу сябе беларусам. Шмат чытаю класікі беларускай літаратуры. Мы ведаем, што пакуль існуе мова, існуе і народ. Калі мова знікае — знікае народ, і няважна, на якой тэрыторыі ты нарадзіўся. Ёсць нават такое сцвярджэнне, што чым больш ты ведаеш моў — тым больш ты чалавек, бо кожная з іх цягне за сабой нейкую глыбіню сваёй культуры, традыцыі, свайго светаўспрымання.

KYKY: Але калі ведаеш шмат моў, жывеш у шматлікіх культурах, як не згубіцца і вызначыць сваю?

Фота з ФБ Алега Рудакова
А
. Р.: У мяне ёсць трывалая ўпэўненасць, што, безумоўна, у наш час паўсюль мешаніна крыві, але ёсць і менталітэт, і чалавек, які выхоўваецца пад пэўным менталітэтам, увасабляе прыклад народа. Людзі, якія з’язджаюць з Беларусі, на жаль, кепска ведаюць гісторыю, культуру і традыцыі — тады яны губляюцца. Дарэчы, беларусам вельмі блізкі «хатні кансерватызм». У хаце сваёй яны памятаюць аб тым, адкуль яны родам, але як толькі выходзяць на вуліцу… Нават быў у мяне такі смешны выпадак: прыехаў у Іркуцк адзін бізнэсмен, які жадаў наладзіць пастаўку лістоўніцы ў Беларусь. Я знаёміў яго з людзьмі і паўсюль, куды бы мы ні прыйшлі, пачынаў вітацца са слоў «мы беларусы». Ён потым да мяне падышоў і кажа ціхенька: «Знаешь что, давай ты не будешь тут всем говорить, что мы — белорусы». А я пытаюся: «Чаму гэта»? А ён: «Как-то даже неудобно. Что ты все время выпячиваешь это: «беларусы… беларусы…. незачем». Быццам чалавек саромеецца, што ён беларус. Ды наадварот, я ў свой час шмат дзе працаваў, і дзе бы я ні з’яўляўся, паўсюль кажуць пра мяне: «О! Беларус прыйшоў!» 
— 
і я гэтым ганаруся. Ніколі гэтага не пужаўся, наадварот, падкрэсліваю: апранаю розныя фуфайкі с вышыванкамі, гавару на мове. Я лічу, што кожны чалавек, апроч усяго іншага, павінен мець сваю нацыянальную вопратку. Бо ў сучасным свеце кожны, напрыклад, лічыць, што хоць адзін касцюм у яго павінен быць: мала што, запросяць на мерапрыемства, а касцюма ўрачыстага няма. Вось і нацыянальная вопратка таксама павінна быць, і не трэба саромецца яе апранаць.

KYKY: Добра, будзе такая вопратка ў кожнага, але куды вы прапануеце яе апранаць?

А. Р.:
На святы, напрыклад. Мы ў Іркуцку праводзім шмат беларускіх святаў. Каляды, Гуканне вясны, Купалле. Першае Купалле ў Іркуцку я святкаваў 19 год таму, у 1996 годзе. Тады сабралася чалавек 60, але ў нацыянальнай кашулі быў адзін я. Потым мы дамовіліся, што трэба нешта белае апранаць, ці бела-чырвонае. Дарэчы, наш сцяг гістарычны, бела-чырвона-белы, сягае ў глыбіню гісторыі, і ён сталейшы за расійскі трыкалор, але чаму ён такі? Таму што на белай кашулі, на ручніках вышывалі чырвонымі ніткамі, адсюль гэта і пайшло. Іншым разам у некаторых рэгіёнах дадаюцца чорныя ніткі, але гэта ўжо рэгіянальныя асаблівасці. Дык вось зараз на Купалле прыходзяць да трохсот чалавек, і большая частка ў нацыянальных кашулях. Гэта і беларусы, і рускія, мы для ўсіх адкрытыя. 
Мне ўдалося ўвесці ў Іркуцку моду на беларускую мову і беларускую вопратку. У нас за гонар мець беларускую вышыванку. Мы нікога не просім яе рабіць, усе самастойна.
Напрыклад, ёсць у Сібіры цэнтры беларускай культуры, у іх ёсць нейкія датацыі з абласнога бюджэту, але што яны робяць: замаўляюць у Беларусі сцэнічныя строі ні аб чым. Могуць быць нават і сінія, і зялёныя, а-ля народнае нешта, але гэта не сапраўднае. Мы былі на адным міжнародным фестывалі ў Сібіры, выступалі там розныя гурткі. І да нас падышоў спецыяліст-этнограф і сказаў: «Вось толькі ў іркуцян сапраўдныя беларускія строі. Вы дзе іх узялі?». А мы кажам: «Самі зрабілі». Так, мы самі вывучаем арнаменты гэтыя, у нас ёсць майстры, якія дасканала ўсё ведаюць. Мы самастойна тчом сабе паясы, самі шыем нагавіцы, ёсць нават ужо ў нас адзін хлопец, які шые абутак сам.

KYKY: Але адкуль тады такая драма: у Сібіры жывуць людзі, якія адчуваюць сябе сапраўднымі беларусамі, а ў Беларусі ў большасці сваёй такіх амаль што няма?

А. Р.: Каб любіць Беларусь нашу мілую, трэба ў розных краях пабываць. Я разумею гэта так. У самой Беларусі ты можаш сказаць «бульба», а можаш «картошка», усе зразумеюць, быццам аднолькава. Калі ў Іркуцку я кажу слова «бульба», мяне не разумеюць мясцовыя жыхары, хаця гэтае слова быццам бы лічыцца такім папулярным, а беларусаў называюць за вочы «бульбашы». Але не ўсе і гэта ведаюць. На Смаленшчыне, на Маскоўшчыне гэта ведаюць: «А! Бульба! Это же бульбаши! Белорусы!
» 
А ў Іркуцку не было нават і такога, пакуль мы не пачалі сваю агітацыйную працу. Больш таго, я пачаў размаўляць на беларускай мове з 1991 года, асабліва калі наведваю Беларусь. І здарэнняў было шмат камічных і анекдатычных. Вось апошняе: браў я аднойчы квіток з Оршы да Віцебска. Падыходжу ў касах і кажу касірцы: «Дайце мне два квіткі да Віцебска. Адзін дзіцячы, другі дарослы». За мной людзі стаяць, нярвуюцца, чарга вялікая. А касірка мне кажа: «Что за станция Росло такая. Не вижу я. Не знаю такой станции». Я ёй паўтараю: «Не станцыя Росла. Гавару, дайце адзін дзіцячы білет, адзін да-рос-лы». А яна мне зноў: «Да что за станция? Росло? Скажите мне, сумму я вам выбью, да и все». А народ ужо нярвуецца, але я з прынцыпа не магу ёй сказаць ці патлумачыць па-расійску. Былі нават выпадкі, калі ў краму заходзіш, а табе там у адказ на беларускую мову: «Скажите нормально». Я ўсе роўна працягваю, бо я кажу нармальна, чаму не?

KYKY: Дык чаму ж беларусы лічаць усё беларускае «не нормальным»?

А. Р.: Я спачатку таксама не разумеў. Чаму беларусы дужа цураюцца сваёй мовы? Традыцыі? Баяцца ўсяго. А потым зразумеў, калі пачаў дасканала вывучаць гісторыю свайго народа. Усе вядомыя войны, якія прайшлі праз Еўропу, прайшлі праз Беларусь. І, безумоўна, лепшыя сыны Беларусі загінулі. І калі для Расіі вайна з Напалеонам была айчыннай вайной, то для нас — грамадзянскай, таму што Радзівілы перайшлі на бок Напалеона, уся шляхта ў Віцебску і спецыяльны полк сустракаў яго ўрачыста. У тым жа Віцебску існаваў полк, які ваяваў на баку расійскай улады. Карацей, шмат войнаў прайшло праз нашу краіну, і лепшых, патрыятычных людзей, безумоўна, знішчыла. А тыя, хто прыстасаваўся, хто ў хаце перасядзеў — выжылі. З аднаго боку ёсць пытанне: «Ды чаго ж ты ў хаце сядзеў?». А з іншага  яны захавалі нацыю, народ.

Кожнае пакаленне нараджае лідараў, пасіянарыяў, як казаў Леў Гумілёў. І гэтыя лідары пачынаюць браць адказнасць за народ, за культуру ды за традыцыю, а кансерватыўныя, параўноўваючы з сабой, лічаць, што тыя вылузваюцца.

У 90-х, калі я прыязджаў, мяне ўвогуле БНФ-аўцам называлі. А я не ведаў амаль, што гэта. Не, нейкія звесткі чуў, але я ж да іх дачынення ніколі не меў, а на мяне адразу вешаюць кляймо, што я такі і такі. Я тады знаходзіў іншым разам выхад: «Ды я хлопец з вескі. А вёсачка ў нас такая глухая». Усе дзівіліся, пыталі, дзе вёска, а я на распеў, як у сапраўдных вёсках, адказваў: «Ды вёсачка далёкая, глухая, там усе такія». І ўсе адразу думалі, што вось перад імі глухая дзеравеншчына, іншыя нават спачувалі.

Аднойчы мне нават адна жанчына пачала тлумачыць, як працуе ліфт. А ў мяне тры вышэйшых адукацыі, адна з іх — інжынер. Я дапамог данесці ёй сумачкі на сёмы паверх і ўвесь час, пакуль нёс, размаўляў па-беларуску. Данёс ёй, таму што ліфт быў заняты, а потым ён ужо пачаў працаваць. І яна пачынае раптам мне тлумачыць: «Вы націсніце на гэтую кнопачку, дзверы адчыняцца, вы толькі не бойцеся, ён вас давязе».

І пакуль я ехаў, спачатку смешна стала, думаў: «Во, блін! Тры вышэйшыя адукацыі маю, а не ведаю, як ліфт працуе!». А потым, канешне, калі выйшаў, ужо трохі сумна: раз на беларускай мове размаўляю, значыць я неадукаваны чалавек? Цяпер я не кажу, што з вёскі, кажу, што з Іркуцка. І зноў у людзей вялікія вочы, пашпарт ім паказваю. І тады ўжо пачынаецца: «Як? Ты што, здурнеў? Адкуль ты там такі?». А я кажу, што ў нас там усе так размаўляюць, хто мае дачыненне да беларускай дыяспары. У нас там беларускія перасяленцы яшчэ са сталыпінскіх часоў! Дарэчы, сапраўды, па архіўных звестках, трыста тысяч беларусаў перасяліліся ў Іркуцскую губерню яшчэ да рэвалюцыі. Дык вось нашы беларусы, якія жывуць у Беларусі, ведаюць слова бульба, але яны лічаць гэта дзеравенскім. Не прыйшло пакуль гэтае нацыянальнае пачуццё. А калі беларус з’ехаў на іншую тэрыторыю, тады ён пачынае разумець, адкуль ён, і адчувае сябе часткай сваёй краіны. Настальгія прабівае беларусаў, калі яны жывуць далёка.


KYKY: Але ўсіх беларусаў за мяжу не звезці, каб прывіць павагу да радзімы.

А. Р.: Гэта так. Але можна і тут гэта рабіць. Дзеля гэтага трэба тым беларусам, якія імі ўжо ў поўнай меры сталі, не саромецца размаўляць на мове, напрыклад. Вось уявіце: ідзе па вуліцы чалавек, які не размаўляе па-беларуску. Пачуў ад прахожага мову: «Вось прыдурак нейкі!». Ідзе-ідзе, зноў дзяўчына па-беларуску размаўляе. «Во дурніца!». Тут нейкая пара ідзе насустрач, і зноў той самы выпадак. Разумееце, трэба стварыць моду. А пакуль што беларусы, якія размаўляюць па-беларуску, закансервавалі самі сябе. Між сабой у сваёй тусоўцы размаўляюць на мове, а выходзяць на вуліцу — і зноў па-расійску. Гэта праблема. А трэба наадварот. Я вось па Мінску арыентуюся кепска і ўвесь час запытваю па-беларуску. А зараз лепш стала: ужо і разумеюць, і адказваюць мне на мове. Памятаю, год назад прыехаў на чыгуначны вакзал. Стаіць крутая машына, там хлопцы нейкую замежную крутую музыку слухаюць, усё наварочана. Мне трэба было аб нечым даведацца, я падыходжу да іх і пытаюся на беларускай мове. І адзін паварочваецца да мяне і на беларускай адказвае, і тлумачыць, і ўсё ўспрымае нармалёва. Кажу, мяняецца сітуацыя! Некаторыя на чыстай беларускай мове не могуць размаўляць. Ну дык і што? Гэта не галоўнае. Іншым разам праскоквае якое-небудзь слова. Тут трэба больш практыкі, прыкладаў, і чытаць услых, каб была і маўленчая практыка. Тут справа ўся ў адным: жадаем мы, каб беларускі народ застаўся ў гісторыі, ці не? Вось я — антыглабаліст. Некаторыя кажуць, што ўсе мы дзеці Зямлі, няма розніцы, на якой мове размаўляць. Можа, калі так да гэтага ставіцца. Але чаму ж усе ў нас тут на рускай размаўляюць?

Вышыванка LSTR
Заметили ошибку в тексте – выделите её и нажмите Ctrl+Enter

«Есть родители Степана Ветрянко? Ваш сын сказал при моем появлении «сука старая приперлась»

Боль • Анна Трубачёва

Журналист Анна Трубачёва демонстрирует многообразие мира в бытовых диалогах от первого лица. В этот раз ее героиня — школьный учитель Раиса Петровна с 40-летним стажем, которая проводит родительское собрание в 4-м классе. Все названия и имена собственные изменены, остальные события абсолютно достоверны и имели место быть в средней школе города Минск в сентябре 2014 года.