Альгерд приехал на встречу со своей женой, поэтом и переводчицей Юлей Тимофеевой. «Шабаны вы мае Шабаны, дайце зараз я вас пацалую…» – так начинается роман, по страницам которого мы гуляли. Это только ирония. На самом деле любовью в Шабанах не пахнет. Путешествие по Шабанам началось, как и положено, с детства Альгерда.

Год: 1985. Падение с дерева на битое стекло и игры в партизан. Время: детские годы писателя.

Альгерд, хотя и отличался от сверстников, любил играть в войнушку с остальными детьми. За одним лишь исключением – десятилетний Альгерд всегда играл за немцев. Так он показывал свой протест против идеализации советских партизан, вызывавших у него отвращение. Уже тогда у мальчика был очень критичный взгляд на вещи, поскольку читал он очень много. А читать Альгерд старался только взрослые книги, понять которые, само собой, был не в состоянии. «Такая каша ў галаве была… І дагэтуль засталася», – шутит Альгерд (уже взрослый).

Наш разговор начался в небольшом лесопарке, разделенном железной дорогой прямо за магазином «ProStore». Пасмурная ветреная погода сделала место из детских воспоминаний Альгерда еще более серым. Во время игр с детьми Альгерд получил одну из самых острых эмоций – падение с дерева прямо на битое стекло. Так в Шабанах даже во время импровизированной войны проливалась кровь. Конкретное дерево мы найти не смогли, но примерное место Альгерд вспомнил – возле железки напротив церкви «Вифания» по улице Ротмистрова, одной из крупнейших протестантских церквей в Минске.

«Калі мы ў юнацтве ехалі з гораду, то выходзілі на прыпынку, дзе цяпер царква, бо на наступным прыпынку, канцавым, часта бывалi кантралёры. Ды і пешшу я ў Шабаны шмат хадзіў, калi на апошнi трамвай спазняўся. Напрыклад, зь Зялёнага лугу, з Уручча, праз увесь горад. Начная дарога займала дзесьці тры з паловай гадзіны. Узімку было цікава: едзеш раніцай на пары і бачыш з акна аўтобуса свае начныя сляды на ўзбочыне. Царквы тады яшчэ не было…».

К этой церкви, кстати, у жителей Шабанов особое отношение:

«Калі царкву толькі пачалі будаваць, ў грамадзтве адчувалася нейкая непрыязь да пратэстантаў. «Яны ж баптысты» – гаварылася гэта з нейкім недаверам. Але потым людзі пакрысе зразумелі, што пратэстанты наадварот акуратныя, спакойныя, працавітыя, пабожныя. Ня п'юць i ня кураць. Можна, напэўна, сказаць, што менавіта яны прыўнеслі ў шабаноўскае жыццё пэўны ўзор добрых паводзінаў, хрысціянскае дабрадзейнасці. Сюды людзi прыязджаюць з усяго гораду, але шабаноўскiя, наколькі я ведаю, сюды прыходзяць рэдка. Наогул, насельніцтва Шабаноў складаецца з рабочых самых вялікіх менскіх заводаў (аўтамабільнага і трактарнага). Хто гэтыя рабочыя? Або тыя, хто пераехаў з вёскі, або іх дзеці, другое, трэцяе пакаленне. Яны прынеслі з вёскі абсалютна традыцыйнае каштоўнасці, яны належаць да традыцыйных канфесій: каталікі і праваслаўныя. У вёсках пратэстанты рэдка жывуць… Цяпер, канешне, сiтуацыя змянiлася. У Шабанах зусім іншыя людзi. Я гляджу, нават багема свая з'явілася.

Год: 1990. Эволюция гопника. Время: поздняя ночь.

Ходить ночью по Шабанам было не самым безопасным способом провести досуг, и советский панк Альгерд в длинном кожаном пальто на тельняшку еще сильнее рисковал попасть в щекотливую ситуацию:

«Гэта быў абсалютна гопніцкі раён. Цяпер жа гопнік як з'ява наогул вымер. Тое, што мы бачым цяпер – гэта ўжо не гопнікі, а нешта іншае, нейкая новая субкультура. Бо насамрэч вырасла новае пакаленне, пакаленне спажыўцоў. Таму што гопнік – той чалавек, у якога шмат часу, які можа сядзець сабе ўвесь дзень на карачках, лушчыць семкі i чакаць, пакуль нейкая ахвяра трапіцца ў ягоныя лапкі. Цяпер патэнцыйны гопнік у пошуку іншых задавальненняў, у яго часу няма на такія забавы. Ён шукае месца, дзе можна добра зарабіць. У моладзі няма часу жыць па-ранейшаму, бо сам панятак часу змяніўся. Цяпер не модна быць тупым і жыць па турэмных правілах. Цяпер модна быць крутым, зарабляць сабе на кватэру, добра апранацца, быць здаровым, мець машыну, смартфон… Бавіць час у сацыяльных сетках… Гопнік – гэта 80—я, гэта 90-я. Гэта ўжо гісторыя, хаця нейкія атавізмы хадзячыя, ясная рэч, яшчэ сустракаюцца».

Повернув от транспортного кольца, где разворачиваются автобусы, мы три раза перекрестили припаркованный на обочине скутер фотографа Антона Мотолько, мысленно с ним попрощались и вышли на знаковую для Шабанов улицу Бачило. Сразу возникло впечатление, что ее планировщики руководствовались описаниями из книги «1984»: серые безликие абсолютно одинаковые панельки, отсутствие зелени, красок и даже рекламных баннеров, нет людей и животных, даже машины здесь проезжают нечасто. Улица служит здесь чем-то вроде стены, разделяющей район на «Старые Шабаны» и «Новые Шабаны». Альгерд сравнил ее с пограничной рекой. Он воспитывался на территории Старых Шабанов, его дом находится на улице Ротмистрова, где и сейчас живут его родители.

Альгерд помнит строительство нового района и войну, которую это повлекло:

«Дзесьці ў 90-м годзе ў гэтыя дамы засяліліся чарнобыльскія перасяленцы, Шабаны прымалі прыток свежай крыві. Іх доўга ўспрымалі як «чужых». Чарнобыльскія перасяленцы прынеслі ў Шабаны вясковыя звычаі. Хаця пасьбішчы тут былі і раней. Яшчэ гадоў сем таму можна было пабачыць каля майго дому, як пасвяцца каровы. Зараз мы з жонкай жывем у Зялёным лузе. Там i дагэтуль стаяць такія штукі ля дамоў, у выглядзе літары «Т», дзе людзі сушаць бялізну, кашулі і ў тым ліку ніжнюю бялізну. У Шабанах ужо такога няма. Але тут ёсць такое, чаго няма ў Зялёным Лузе: жанчыны тут улетку могуць хадзіць проста ў хатнім, у тапках проста ў краму пайсьці, могуць крычаць з вакна «Гаааляя!» і пачувацца пры гэтым абсалютна нармальна. Атмасфэра нейкага такога двара шасьцідзясятых. Вось такая шабаноўская непасрэднасць, свае сярод сваіх».

В день нашей прогулки лето еще спало, а ветер беспрепятственно гулял по полю, на которое выходили окна писателя. Поле заметно потеряло в размерах за последние годы, на его месте построили еще несколько безликих домов, однако небольшой клочок все же остался:

«На гэтым полi мы выбівалі дываны. Глядзіш з вакна – шмат-шмат шабаноўскіх мужыкоў і жанчын, такія чорныя постаці на снезе, як птушкі, тырчаць са сваімі выбівалкамі. І ты ідзеш да іх у гэтай рванай шапцы, з ружовай выбівалкай, выглядаеш як абсалютны прыдурак на вачах ва ўсіх, увесь дом перад табой, і такое адчуваньне, што з усіх вокнаў на цябе глядзяць. Дзяўчаты назіраюць, як ты прысеў і б'еш той дыван. І калі ты яго б'еш, то рэха разлятаецца па ўсім раёне, яно адгукаеце там, там, там, у абсалютна нечаканых месцах – гэта было проста грандыёзна».

Год: 1992. Школьный двор, который попал в роман. Время: геройское.

Вдоль поля, где выбивали ковры, тянется школьный двор писателя, на котором он выкурил свою первую сигарету и выслушал миллион поучительных страшилок от военрука на уроках допризывной подготовки. Недавно писатель пытался показать немецкому профессору, который приехал к нему в гости, свою школу, но бдительный сторож зарубил это желание на корню.

Самая важная часть школьного двора – неровное футбольное поле, поросшее по краям травой, на котором Альгерд совершил по-настоящему геройский поступок, запомнившийся ему на всю жизнь. Нам удалось увидеть те самые ворота с потрескавшейся краской, которые Альгерд когда-то отверженно защищал. Охватив одной рукой перекладину, а другой – собственный роман, Альгерд эмоционально прочел очень важный отрывок:

Адзін з самых яркіх, жоўтых успамінаў шабаноўскага дзяцінства, увогуле ня надта багатага на згадкі. Школьны стадыён. Футбол. Адзінае, што мяне вабіла ў занятках па фізкультуры, адзінае, дзеля чаго можна і пацярпець гэты прадмет, які мусіў бы называцца «Зэкі на прагулцы», а называецца фізкультурай, бо на ім мы вывучалі фізіялёгію, сваю і жаночую, яна была тады нашым культам, колькі б нас ні прымушалі крычаць ура. На фізкультуры асабліва моцна хацелася заняцца групавухай, і калі б мы былі не такімі культурнымі, то так бы і зрабілі. Па сьвістку фізрука.

Футбол. Дзяўчаткі бегаюць побач, кола за колам, а мы гуляем, дванаццаць самцоў, падзеленых на дзьве каманды: гэта мужчынскі сьвет. Фізрук адным вокам сочыць за дзяўчаткамі, другім за нашым матчам. Ён і судзьдзя, і глядач, і футбольны хуліган, і інспэктар ФІФА, і асьвятляльная мачта, і трэнэр, і масажыст, і лекар, і камэнтатар. Фізруку хочацца піва. Пустое асфальтавае яйка, вышчарбленае ручаямі, напоўненае жоўтым пяском, у якім мы валтузімся. Пыл на зубах і сонца ў вочы. Прарываючы навылёт гэтае адвечнае, адвеснае сонца, проста на мяне ляціць страшны, карычневы снарад. Не далятаючы нейкага мэтру да брамы, ён раптам віляе ўбок, правальваецца кудысьці ўніз і ўжо імкне ў ніжні правы кут. І тады я ўзьлятаю. Над пылам, над жоўтым пяском, над чарадой дзевак, над вышчарбінамі ў асфальце, над фізруком, над сваёй школай. Мае доўгія рукі, якіх я так саромеюся, выцягваюцца так, што ўсё цела пагрозьліва хрумсьціць, з таемных пазоў на далонях высоўваюцца нейкія дадатковыя пальцы, ногі складваюцца, як быццам я даю нырца ў басэйн, у жоўты басэйн, напоўнены пяском. Мая галава праходзіць скрозь сонечнае зьзяньне і згарае там да попелу. І – як раптам знойдзеная рыма ў сетцы натхненьня, як імгненны адказ ля дошкі – ледзь не ламаючы мне фалангі, у пальцы б'е агромністы і злы мяч. Мяч цяжкі і важкі, як ядро. Так куля з прыкрасьцю знаходзіць сталёвы ордэн на сэрцы. Пазбаўлены сваёй артылерыйскай моцы, якая ўся сышла ў мае пальцы, што загудзелі на ўсе Шабаны, мяч зноў становіцца скураным вырабам і млява скача па пяску недзе за сьпінай. Гэта быў файны сэйв. Гэта было крута. Гэта было найлепшае, што я зрабіў сваімі рукамі за ўсё сваё школьнае юнацтва. Грымнуцца на пясок, паляжаць крыху і паволі падняцца. Не сьпяшаючыся, з гордасьцю. Так падымаюцца ўсе героі.

«Классно вытянул», – крычыць фізрук. І калі б нехта сказаў мне тады, што я буду памятаць гэты кідок ня толькі ўвесь тыдзень, але і наступныя дваццаць гадоў, я б не паверыў. Ня памятаю, хто тады перамог, мы ці яны. Памятаю толькі гэты адчайны, прыгожы палёт – ён працягваўся сэкунду, а скончыцца толькі зараз, калі я пра яго напішу.

Скончыўся. Завяршыўся. Даляцеў. Выбіў за лінію. Цяпер гэта толькі словы.

Год: ∞. Универсам «Первый». Время: похмельное.

После воспоминаний о физических нагрузках, грех не перейти к еде. По словам Альгерда, для завершения гештальта нам просто необходимо было зайти в первый, самый старый шабановский универсам. «Нельга пабываць у Шабанах і не зайсці ў стары магазін», – хитро ухмыляясь, повторяет про себя писатель. Атмосфера и контингент кафетерия до ужаса напоминают «Центральный». Само обычное советское кафе с подсохшими бутербродами и вкусным «заварным», с дешевым пивом и круглыми столиками. Когда в очереди к Альгерду подошел его одноклассник с бокалом пива в руках, по лицу писателя было видно, что он этого давно ждал, но не очень хотел. Разговор получился довольно увлекательный:

Одноклассник: Альгерд, ну ты чем сейчас занимаешься?

Альгерд: Ды так, кніжки пішу.

Одноклассник: Мм, ясно. Ну а я вот облицовкой занимаюсь. А живешь где?

Альгерд: Кватэру здымаю ў Зялёным Лузе.

Одноклассник: Альгерд, так постройся!

Другие подробности диалога остались известны только его участникам. Но Альгерд уверен: в лице одноклассников он остался полным лузером: семь лет прожил в Германии, почему-то вернулся, пишет какие-то непонятные книжки на белорусском языке, да еще и в Шабанах не построился. Одноклассники живут иначе: большинство парней работают на шабановских заводах или в милиции, имеют собственные квартиры здесь же, женились (некоторые на своих одноклассницах) и воспитывают детей.

«Людзі тут так і жывуць, усё побач, навошта ім Зялёныя лугі? Але зараз пайшоў працэс перамешвання насельніцтва. Шабаноўскія гены страчваюцца. А людзі тут любяць свой раён. Магчыма, такое пачуццё любові да месца пайшло ад таго, што занадта шмат гаварылі пра Шабаны, як пра нейкае пекла, а таксама як пра гета, рэзервацыю, і гэта такая абарончая рэакцыя', – рассуждает Альгерд Бахаревич.

По соседству находится еще один удивительный магазин, на подходе к которому прямо посреди лестницы растет огромное дерево. Фотографии таких казусов часто попадают на сайт Артемия Лебедева прямиком в рубрику «Идиотека»: «Сакрэт у чым? Людзі прыходзяць сюды па бухло, ужо п'яныя, ужо ў кандыцыі. Задача гэтае дрэва абысьці, калі выходзіш з новай порцыяй, але гэта не так лёгка. Кожны другі, хто сюды прыходзіць, уразаецца ў яго», – объясняет Альгерд.

Сразу же после перекуса мы направились на шабановскую железную дорогу. Там во времена юности Альгерда некоторое время стоял немецкий поезд времен войны: свастики, готические буквы... Этому эпизоду жизни писателя тоже отведено важное место в романе, отрывок из которого он именно здесь и прочитал.

«Гэта была вялікая прыгода для ўсіх шабаноўскіх школьнікаў. Цягнік са свастыками. Мы па ім лазілі… Потым высветлілася, што гэта кіно здымаюць. Вось там прамзона, рай каляровых металаў. Тут зьбіралася здабыча, якая назаўтра з гордасьцю дэманстравалася ў школе. Я дагэтуль не ведаю, як называюцца гэтыя штукі. Дарэчы, адсюль, з моста над чыгункай, можна пры жаданьни пабачыць i Лошыцу, і Гатава», – показывает белорусский писатель.

Война не покидала нас весь путь: после прекрасного отрывка на железной дороге мы отправились на место концентрационного лагеря «Тростенец», где совсем недавно установили новый, совершенно удивительный монумент. И если монументом Бахаревич гордится, то некоторые факты приводят писателя в ужас:

«У савецкі час лічылася, што нельга акцэнтаваць увагу на тым, што тут знішчалі яўрэяў. Паўсюль пісалі, што тут былі нейкія абстрактныя мірныя савецкія жыхары. Але наколькі мне вядома, тут гінулі яўрэі, ня толькі яны, вядома, але шмат яўрэяў, з Гамбургу, з Чэхаславаччыны, Аўстрыі… Гэты Трасцянец, па маіх звестках, чацвёрты ў Еўропе лагер пры колькасці знішчаных. Пры гэтым пры ўсім ён дзесяцігоддзямі не фігураваў у кнігах, даследаваннях пра Халакост. Пра Асвенцым, пра Дахау ведае ўвесь свет. Пра Трасцянец на Захадзе ведаюць збольшага спецыялісты. Цяпер там зацікавіліся, нядаўна адна нямецкая газэта пыталася ў мне, ці расказвалі нам у школе, што тут адбывалася. Так, нешта расказвалі… Але мала і неахвотна. Гэта была фальшывая памяць. Гэта была прапаганда. І пра яўрэяў не было ні слова».

Год: 1991. Завод, беларускамоўны панк-рок и войны с «ангарскими». Время: рок-н-ролльное.

Прямиком от памятной точки мы двинулись к не самой эстетичной достопримечательности Шабанов – к мусороперерабатывающему заводу, где в юности Альгерд работал сторожем, чтобы репетировать со своей панк-рок группой «Правакацыя» в фойе завода. На заводе по переработке, видимо, остаются излишки: весь дворовой декор сделан из пластиковых бутылок. Навесы, пальмы, цветы и даже кактус сделаны из отходов.

«Мы па чарзе дзяжурылі на гэтым заводзе, дзяжурствы былі начныя, кожную гадзіну ты мусіш абыходзіць тэрыторыю завода, а астатні час – рабі што хочаш. Мы рэпетырвалі там, паставілі комбік, барабанную ўстаноўку, для панку шмат апаратуры не трэба. Там і гучаў першы беларускамоўны панк-рок. А потым мы рэпетырвалі ў палацы культуры глуханямых. Мая мама там працавала і знайшла нам памяшканне. Пасля рэпетыравалі у Лагойску, у лазні. Мы пачалі, калі яшчэ ў школе вучыліся. I аднойчы кіраўніцтва школы нам прапанавала: «А давайце вы выступіце на школьным свяце». Мы паставіліся да гэтага выступу вельмі сурё'зна. Вельмі. Быў скандал. Усё маё жыццё – гэта чарада прыгожых скандалаў.

…Тады у шабаноўскiх была вайна з жыхарамi Ангарскай і Чыжоўкі. Але я не ўдзельнічаў, я быў культурны хлопчык, я кніжкі чытаў, музыку слухаў. Мяне нiколi не захаплялi бiтвы сценка на сценку. Проста ў нас у Шабанах была невялікая кампанія маладых людзей, якія цікавіліся музыкай, літаратурай, паэзіяй, мастацтвам розным авангардным. Пяцёра чалавек. Нас называлі спачатку «хіпаны», бітлы», мы неяк выразна вылучаліся на ўсім гэтым шабаноўскім шэрым фоне. Былі валасатыя, апраналіся незвычайна для Шабаноў тых гадоў. Я насіў кідкія рэчы: чырвоная камізэлька, дзе ззаду было напісана Fuck you, унітазныя таўцюжкі віселі, булаўкі розныя. У жаночых ботах часам хадзіў, а часьцей – у такіх заводзкіх чаравіках з рыфлёнай плятформай, рабочыя і цяпер у такіх па цэху ходзяць… Для тых часоў гэта было крута. Цяпер падавалася б смешным… І маё скураное даўгое такое паліто, дэрматынавае, пацёртае.. Добра яго памятаю.. Ну а як яшчэ мы ўяўлялі сабе панкаў ў канцы 80-х ті пачатау 90-х? Бацькi былi, вядома, супраць, але цярпелі. Нават гітары мне куплялі. Яны падтрымлівалі ўсе мае мастацкія захапленні, галоўнае, лічылі яны, каб гэта не перарастала ў розныя алкагалізмы і наркаманіі. Пакуль я жыў у Шабанах з бацькамі, пакуль я вучыўся ў школе – усё было нармальна. Але як толькі я вырваўся з Шабаноў – жыццё крута змянілася. Я да сябе адкрыў цэнтр горада, потым мы пачалі выступаць з гуртом і ездзіць кудысьці ў іншыя гарады. У Шабанах я тыднямі не жыў. Прыязджаў паночыць, паесці смачнай хатняй ежы ў мамы, памыцца, выспацца».

Наша экскурсия по местам детства и юности медленно подходит к концу. Альгерд смотрит на места былой славы и делает вывод:

Гэты раман, «Шабаны. Гісторыя аднаго знікненьня», мне было вельмі важна напісаць найперш для сябе самога. Калі ты ператварыў мінулае ў словы, ты можаш прыняць яго як сваё і прымірыцца зь ім. Прымiрыцца з дэманамi, якія час ад часу вырываюцца зь цябе і катуюць, не даюць спакою. Пераймаешся праз успаміны, камплексуеш, а калi ў словы іх ператворыш, адразу становiцца прасцей, адразу становiцца зразумела, што ўсе, што зроблена, правільнае і няправільнае, добрае, кепскае, радаснае і ня вельмі – усё гэта тваё і табе нікуды ад гэтага не падзецца».

Фото: Антон Мотолько