«Па выніку генплан двухмільённага горада абмяркоўвалі ўсяго 25 дзён, нельга было капіраваць матэрыялы»

KYKY: Як узнікла суполка актывістаў «Генплан – для мінчан!»?

Дзяніс Кобрусеў: Мы працуем з тэмай развіцця горада амаль пяць гадоў. Спачатку ставілі мэту дапамагчы мясцовым супольнасцям у вырашэнні лакальных праблем. Апынулася, што найбольш вострае пытанне – горадабудаўніцтва, развіццё тэрыторый, ушчыльненне мікрараёнаў, знішчэнне зялёных зон. За пяць гадоў да нас прыйшло разуменне: усе праблемы, якія тычацца мясцовых тэрыторый, закладзеныя ў адзіным дакуменце пад назвай «Генеральны план горада Мінска». Таму мы вырашылі сканцэнтравацца на ім, тым больш, што мы ведалі: чакаецца яго чарговая карэкціроўка. Так што да грамадскага абмеркавання мы былі падрыхтаваныя загадзя.

KYKY: Як увогуле грамадскае абмеркаванне новай карэкціроўкі генплана Мінска стала магчымым?

Дзяніс: У горадабудаўніцтве ёсць заканадаўства, якое прадугледжвае ўдзел людзей у абмеркаванні гарадскіх праектаў – будзь тое асобны аб'ект, лакальная тэрыторыя ці цэлы генеральны план. Але гэта заканадаўства недасканалае. Чыноўнікі Мінгарвыканкама, фармальна не парушаючы закон, зрабілі максімум, каб абмеркаванне генплана прайшло непрыкметна, а магчымасць азнаёміцца з праектам і задаць свае пытанні мела як мага менш людзей. Па іх словах, гэта было зроблена наўмысна, каб не правакаваць канфлікты: тэкст генплана ўтрымлівае шмат момантаў, якія выклікаюць незадавальненне людзей. Па выніку генплан двухмільённага горада абмяркоўвалі ўсяго 25 дзён, а з прэзентацыяй праекта можна было азнаёміцца толькі ў будні дзень з 14 да 18 гадзін, калі большасць жыхароў горада працуе. У інтэрнэце, нягледзячы на шматлікія просьбы, не выклалі нічога. Больш таго, нельга было капіраваць матэрыялы, пры тым у залі ляжала ўсяго два экзэмпляры дакумента, то бок адначасова працаваць з ім магло толькі два чалавека.

KYKY: Улады мелі права забараніць капіраваць адкрытыя матэрыялы?

Дзяніс: Прэзентацыя адбывалася ў дзяржаўным прадпрыемстве «Минскградо» ў працоўны час – на аснове гэтага і накладалі абмежаванні. Пасля таго, як мы інсайдэрскім шляхам дасталі тэкст генплана і выклалі яго ў інтэрнэт, неабходнасць у абмежаваннях адпала, і надалей тэкст дазвалялі спакойна капіраваць, фатаграфаваць экспазіцыйныя матэрыялы. Гэта быў першы поспех нашай кампаніі.

KYKY: Як вашу працу ўспрымаюць чыноўнікі?

Дзяніс: Лепш, чым раней. Пяць гадоў таму людзей, якія выступалі супраць ушчыльнення ці змяншэння зялёных зон, называлі «калектыўнымі эгаістамі», а грамадскія арганізацыі кшталту нашай – правакатарамі. Любое будаўніцтва чыноўнікі разглядалі як развіццё горада, а таму казалі, што мы – супраць развіцця. Сёння іх рыторыка змянілася: яны разумеюць, што ўсё больш жыхароў горада зацікаўленыя ў тым, каб развіваць горад згодна з асабістым бачаннем.

«370 аўтамабіляў на 1000 жыхароў». Як генплан пераўтварае нашыя двары ў паркоўкі

Актывісты кампаніі «Генплан – для мінчан!» за час грамадскага абмеркавання падрабязна вывучылі генплан і склалі дакумент з заўвагамі і прапановамі, які заняў аж 60 старонак. Як вызначылася, у галоўнай дакументацыі развіцця горада шмат памылак, нестыковак і проста дзірак. Адзін з самых яркіх прыкладаў – пункт пра аўтамабілізацыю.

Дзяніс: Усе разлікі генплана зыходзяць з лічбы 370 аўтамабіляў на 1000 жыхароў Мінска да 2020 года. Пры гэтым ужо сёння афіцыйныя лічбы аўтамабільнай статыстыкі – 413 аўтамабіляў на тысячу жыхароў. Гэта лічба наўпрост уплывае на шматлікія разлікі: колькасці стаянак і паркінгаў у горадзе, будаўніцтва парковак каля новых дамоў. Мы просім павялічыць разліковую лічбу да 500. Калі норма павялічыцца, то гарадскім уладам будзе цяжэй ушчыльняць раёны, прыйдзецца будаваць жыллё на новым месцы, што для людзей – добра. Вось прыклад: высотка Royal Plaza у самым цэнтры, на праспекце Пераможцаў – вялізная, а паркоўкі ў яе, па сутнасці, няма. Калі б паказчык аўтамабілізацыі прагназавалі больш жорстка, паставіць там гэты будынак было б проста немагчыма.

KYKY: Зніжэнне ўзроўню аўтамабілізацыі генплан не прадугледжвае?

Дзяніс: Не, генеральны план павінен толькі прадугледзець, колькі будзе аўтамабіляў, а сам паказчык можа дасягнуць і 1000 аўтамабіляў на 1000 жыхароў. Але калі гэты паказчык наўмысна заніжаецца, гэта дае забудоўшчыкам магчымасць узводзіць дамы з меншай колькасцю парковачных месцаў – і без аніякіх парушэнняў.

Што будзе пасля, забудоўшчыка не цікавіць: здалі дом, інвестар атрымаў прыбытак, і хай сабе стаяць аўтамабілі на зялёных зонах і дзіцячых пляцоўках.

KYKY: Але ж як тады вырашаць праблему?

Дзяніс: Трэба шукаць іншыя метады: платныя паркоўкі, шлагбаўмы ў дварах. Для пачатку людзі павінны зразумець, што чалавек, у якога няма аўтамабіля, мае права гуляць па зялёнай зоне, а вось ставіць там аўтамабіль не мае права ніхто. Прыязджаюць людзі да вакзала – абавязкова ставяць машыну ў двор на вуліцы Кірава, хаця ў Galileo пабудаваны паркінг. Людзі проста не хочуць плаціць грошы. За такія парушэнні трэба даваць вялікі штраф, але нашы органы ДАІ ставяцца да гэтага вельмі лаяльна – незразумела, чаму. Калі ў чалавека няма грошай, каб аплаціць паркоўку, то няхай ён не купляе аўтамабіль і карыстаецца грамадскім транспартам.

KYKY: А што гарадскія ўлады робяць для разгрузкі цэнтра?

Дзяніс: Прадугледжваліся перахопліваючыя паркоўкі на крайніх станцыях метро, каб людзі, якія прыязджаюць з прыгараднай зоны, маглі пакінуць там аўтамабіль і далей дабірацца грамадскім транспартам. Але па выніку месцы, дзе маглі б быць зручныя паркоўкі, аддалі пад забудову: на Магілёўскай пабудавалі «Момо Гиппо», Каменную горку і Уручча забудавалі з усіх бакоў. А тыя перахопліваючыя паркоўкі, што ёсць – нязручныя, і людзі на іх не заязджаюць. Паркоўка каля Барысаўскага тракта, напрыклад, абсалютна незразумелая для кіроўцаў: як заязджаць, як ставіць, як адтуль потым ісці?

«Залезуць на зялёныя зоны, потым – на прыватны сектар, і толькі калі ўсё будзе вычарпана, пойдуць за межы МКАД»

KYKY: Наколькі рэзка новы генплан змяняе маршрут развіцця горада?

Дзяніс: Крытычныя адрозненні ёсць. Карэкціроўка 2010 года прадугледжвала, што горад будзе разрастацца за межы кальцавой дарогі, займаць сельскагаспадарчыя землі. А карэкціроўка-2015 грунтуецца на тым, што мы будзем амаль усё рабіць у межах МКАД. Выключэнняў усяго некалькі – напрыклад, у накірунку Калодзішчаў будуць будаваць квартал «Натынгем».

KYKY: Значыць, Мінск будзе надалей ушчыльняцца?

Дзяніс: На словах чыноўнікі сцвярджаюць, што Мінск не гумовы і ўшчыльняць яго нельга. Але гэта рыторыка слаба вяжацца з генпланам. Дакумент спланаваны так: спярша горад будуць ушчыльняць, пасля залезуць на зялёныя зоны, потым – на прыватны сектар, і толькі тады, калі ўсё гэта будзе вычарпана, пойдуць за межы МКАД.

KYKY: Як гэта адаб'ецца на звычайных мінчуках?

Дзяніс: Горад ужо зараз адчувае дэфіцыт сацыяльнай інфраструктуры: яна не паспявае за будаўніцтвам і за ўшчыльненнем. У генплане, напрыклад, закладзены прагноз, што колькасць дзяцей дашкольнага ўзросту значна вырасце, але інфраструктура пры гэтым застанецца на тым жа ўзроўні. Школы, басейны, фізкультурна-аздараўленчыя комплексы перагружаныя. Перапоўненасць дзіцячых садкоў па Менску ўжо сёння складае 43%. З прыростам насельніцтва сітуацыя будзе толькі пагаршацца. Нам трэба не жыллё будаваць, а падцягваць сацыяльную інфраструктуру да нормы, і генеральны план павінен быў зрабіць на гэтым канкрэтны акцэнт.

У сваім дакуменце з прапановамі мы адзначылі і нестыкоўкі па інфраструктуры. Напрыклад, паводле генплана 2010 года прадугледжвалася 0,3 га спартыўных пляцовак адкрытага тыпу на 1000 жыхароў. Паводле генплана-2015 прапаноўваецца ўрэзаць іх у тры разы – да 0,09 га. Што змянілася за 5 гадоў? Людзі сталі менш займацца спортам? Ці мы так рэзка пастарэлі, што не залазім на турнікі? Здавалася б, што ўжо прасцей: у нас у краіне столькі заводаў металаканструкцый, што можна было б зрабіць па турніку хоць у кожным двары. А па новым генплане нам на законнай падставе могуць сказаць: «Усё ў рамках нормы, ідзіце займайцеся ў школы». А тэрыторыі школ зараз вельмі актыўна абгароджваюцца, вароты замыкаюцца – не праз плот жа пералазіць.

Даходзіць да абсурду: чыноўнікі кажуць, што ў вечаровы час жыхары раёна могуць карыстацца басейнамі бліжэйшых школ.

Уявіце: розныя людзі будуць хадзіць ва ўстановы адукацыі і плаваць у школьных басейнах, і невядома, хто з іх чым хварэе і хто будзе гэта кантраляваць.

KYKY: Атрымліваецца, у ідэале насельніцтва сталіцы ўвогуле не павінна расці?

Дзяніс: Так, тэрыторыя Беларусі дастаткова вялікая для насельніцтва 9,6 мільёнаў чалавек. Чым менш людзей жыве на гэтых вялікіх тэрыторыях, тым цяжэй іх даглядаць і акультурваць. Яшчэ адна вялікая праблема ў тым, што новае жыллё ў межах Мінска будуецца не столькі для мінчукоў, колькі для новага насельніцтва сталіцы, якое з'яўляецца тут дзякуючы міграцыйнага прыросту. Чым больш мы будуем жылля, тым больш стымулюем міграцыйны прырост. Пры гэтым агаляюцца рэгіянальныя гарады, асабліва сярэднія і малыя. Згодна з падлікамі, праз 30 гадоў у 60% беларускіх раёнаў будзе пражываць менш за 15 тысяч чалавек. Гэта негатыўна адбіваецца на інвестыцыйнай прывабнасці: няма сэнсу адкрываць кавярню ў тым раёне, дзе няма дастатковай базы кліентаў, ці адкрываць бізнес там, дзе няма працоўных рэзерваў. Па выніку мы можам стаць краінай трэцяга свету, дзе ёсць адзін развіты горад-мегаполіс, а за яго межамі – пустэча без інфраструктуры, з нізкімі сацыяльнымі стандартамі. Ды і ў гэтым мегаполісе людзі змогуць толькі працаваць і дабірацца назад дадому – і тое з вялікімі цяжкасцямі. Вырашыць гэту праблему можна толькі мэтанакіраванай дзяржаўнай палітыкай, а яе няма.

KYKY: Чаму ж тады жыллё ў Мінску працягваюць будаваць, хаця гэта не на карысць ні сталіцы, ні рэгіёнам?

Дзяніс: Тут уплятаюцца інтарэсы дзяржавы, канкрэтна – будаўнічай галіны прамысловасці. Дзяржава зацікаўленая ў тым, каб МАПІД будаваў свае панэлькі, бо гэта крышку разагравае нашу эканоміку. Будаўнічую галіну дзяржава не кіне: гэта і людзі, і грошы, і падаткі, і нейкая забудова. У прыватных забудоўшчыкаў на сённяшні дзень разуменне сацыяльнай адказнасці амаль адсутнічае, пераважае жаданне хутчэй пабудаваць і прадаць чым даражэй. Плюс ні адзін забудоўшчык не пойдзе ў рэгіёны сам: кошты там ніжэйшыя, у сталіцы можна зарабіць значна больш. Дзяржава павінна стварыць нармальныя рамачныя ўмовы: такія, каб забудоўшчыкі былі вымушаныя альбо спыніць свой бізнес, альбо будаваць жыллё ў рэгіёнах. І я перакананы, што яны выбралі б другі варыянт – пачалі б развіваць рэгіянальную інфраструктуру.

Што будзе з прыватным сектарам і калі з Мінска вынесуць заводы

KYKY: Яшчэ адна балючая тэма для горада – прыватны сектар. Яго працягнуць зносіць?

Дзяніс: Людзям дзесяцігоддзямі не давалі магчымасці рэканструяваць жытло, бо яно знаходзілася пад пагрозай зносу. Асноўнае патрабаванне жыхароў прыватнага сектара – зняць гэты дамоклаў меч і даць 5-10 год, каб прывесці жытло ў добры стан. Кадастравы кошт зямлі ў прыватным сектары дасягае вельмі высокіх сум – 300-400 тысяч даляраў. Людзі, жыллё якіх ў крытычным стане, маглі б прадаць свае зямельныя плошчы па рынкавым кошце, і на іх месца прыйшоў бы чалавек, які можа пабудаваць якасную архітэктуру.

А ранейшы жыхар, маючы грошы, спакойна вырашаў бы, дзе яму набыць кватэру ці ўчастак. Улады кажуць, што праблема прыватнага сектару ў тым, што ён займае 22% тэрыторыі Мінска, але там пры гэтым жыве толькі 3-4% жыхароў. Але пры гэтым у генплане адзначаецца: колькасць людзей, занятых у вытворчасці, у Мінску змяншаецца, усё большы працэнт насельніцтва заняты ў сэрвісе і паслугах. Пры гэтым прамысловыя тэрыторыі займаюць проста гіганцкія тэрыторыі – амаль чвэрць Мінска. У горадзе застаецца процьма вялізных заводаў, на якіх працуе зусім мала людзей.

KYKY: Выносіць заводы з горада ўлады плануюць?

Дзяніс: На бліжэйшую пяцігодку генплан прадугледжвае вынас толькі трох заводаў – завода Кірава, парцалянавага завода на Крапоткіна і завода «Гарызонт». Я не ведаю дакладна, наколькі прыбытковыя мінскія заводы.

Але той жа Парк высокіх тэхналогій знаходзіцца за межамі МКАД, займае невялічкі кавалак зямлі, не робіць ніякай шкоды навакольнаму асяроддзю, а прыбытак яго, пэўна, у разы большы, чым у прамысловых прадпрыемстваў у межах другога кальца.

У нас няма адзіных дадзеных, якія з мінскіх заводаў стратныя, колькі людзей там працуе, ці не лагічна іх закрыць. На Платонава, напрыклад, ужо шмат пустых цэхаў, у якіх ніхто не працуе: там адны арэндныя плошчы, якія здаюць розным фірмам. Для некаторых заводаў такая сітуацыя вельмі выгадная: нічога не робіш, толькі здаеш плошчы ў арэнду, і атрымліваеш прыбытак.

KYKY: А што перашкаджае забраць гэтыя плошчы для будаўніцтва ці прадаць інвестарам?

Дзяніс: Няма палітычнага рашэння: заводы не могуць абанкруціць і выселіць. А яшчэ дзяржаўныя органы часта выстаўляюць абмежаванні для інвестараў: напрыклад, прымушаюць знесці будынак пад нуль і пабудаваць новы. А зносіць іх зусім не абавязкова: на захадзе шмат прыкладаў, калі прамысловыя будынкі пасля капітальнага рамонту пераўтвараліся ў гандлёвыя і забаўляльныя цэнтры, грамадскія прасторы. Яшчэ адно важнае звязанае пытанне – гарады-спадарожнікі, якія быццам бы павінны разгрузіць сталіцу. Генплан з гэтым пытаннем, на жаль, увязаны слаба. На ўсе гарады-спадарожнікі распрацавалі свае генеральныя планы, але рэальных крокаў да таго, што туды будуць пераязджаць жыхары, не бачна. А калі б туды пераносілася прамысловасць, людзі б паехалі. Цудоўны прыклад – Фаніпаль: там ёсць завод Stadler, актыўна ідзе будаўніцтва дамоў. А ў Смалявічах за тры гады пабудавалі адзін дом.

«Мінск прапаноўваюць будаваць у выглядзе «кратэра»: такім чынам, у будучыні мы ствараем смог у горадзе»

KYKY: Ці спрабуе генплан вырашыць праблемнае пытанне зялёных зон?

Дзяніс: Не. У плане 2010 года прапаноўвалася норма 21 кв. м зялёных насаджэнняў на чалавека, у плане 2015 – ужо 17. Гэта тыя лічбы, якіх хацелася б дасягнуць – у рэальнасці яны значна меншыя. І гэта пры тым, што па генплане-2015 у склад горада прапаноўваюць уключыць лясы вакол Мінскага мора. З тым жа поспехам мы маглі ўключыць у межы горада Белавежскую пушчу – і сталі б самымі забяспечанымі зялёнымі насаджэннямі ўва ўсім свеце! Гэта паказвае катастрафічную тэндэнцыю: колькасць жыхароў расце, а зялёная зона павальна знішчаецца. Высякаюць, як правіла, старыя здаровыя дрэвы, якія немагчыма кампенсаваць новымі – экалогія пагоршылася, палова новых дрэў проста не прыжываецца, а ў статыстыцы яны адлюстроўваюцца: «Глядзіце, вось, мы высадзілі».

KYKY: Значыць, зялёныя зоны і далей будуць забудоўваць?

Дзяніс: Так, ад забудовы яны не абароненыя. У адным месцы генеральнага плана дэкларуецца, што трэба абвесці ўсе ландшафтна-рэкрэацыйныя зоны так званымі «зялёнымі лініямі», на забудову за якімі будзе накладзены мараторый. У іншым месцы плана адзначаецца, што забудоўваць зоны ўсё ж можна, але ў межах праекта дэтальнага планавання, то бок дакумента меншай значнасці. Што такое «зялёныя лініі», незразумела: тэрмін не прапісаны і ў рэгламент не ўнесены. Гэта развязвае рукі забудоўшчыкам: без канкрэтных нарматываў спецыялісты не змогуць абараніць зялёныя зоны. І такіх розначытанняў па тэксце генплана – вышэй за дах.

KYKY: А водна-зялёны дыяметр? Яго таксама працягнуць падціскаць элітным жыллём?

Дзяніс: Сёння гэты ўнікальны аб'ект паціху знішчаецца, у тым ліку Сляпянская водная сістэма, якую ужо даўно можна было б прызнаць гісторыка-культурнай каштоўнасцю. Многія еўрапейскія сталіцы шмат бы аддалі, каб яна была ў іх – а ў нас яна ёсць, і мы яе не беражом. З неафіцыйных крыніц мы даведаліся, што ў першапачатковай версіі плана ўсю паўднёвую частку водна-зялёнага дыяметра планавалася аддаць пад забудову па той простай прычыне, што ў Зелянбуда няма сродкаў падтрымліваць гэтыя зялёныя зоны ў належным стане: «Давайце забудуем – здымем праблему, атрымаем жытло». Але супраць гэтага былі самі распрацоўшчыкі плана, таму гэты кавалак удалося ўратаваць.

KYKY: Што ж будзе з экалогіяй Мінска?

Дзяніс: Гэта яшчэ адна важная тэма. Згодна з генпланам, Мінск прапаноўваюць будаваць у выглядзе «кратэра»: малаэтажны цэнтр, а ваколіцы – высотныя. А ружа вятроў у нас такая, што з паўночнага захаду праз сістэму водна-зялёнага дыяметра прадзімаецца ўвесь горад, усе шкодныя элементы выносяцца. Калі мы забудуем высоткамі частку гэтага калідора, як прадугледжвае генплан, умовы санацыі аўтаматычна пагоршацца. Такім чынам у будучыні мы атрымаем смог у горадзе, умовы для затрымання шкодных рэчываў у цэнтры, а гэта наўпрост мае сувязь са здароўем жыхароў. Мы ствараем гэту праблему сваімі рукамі. Ранейшым генпланам былі прадугледжаны «зялёныя кліны». Адзін – каля Нацыянальнай бібліятэкі; цяпер ён пераўтварыўся ў шчыльны, высотны «Маяк Мінска». Іншы каля Брылевічаў – іх ужо забудавалі. Зараз пад ударам Лошыцкае паўкальцо: яго таксама збіраюцца шчыльна забудаваць, пасяліць 20 тысяч чалавек. У Сухарава тэрыторыя пад забудову павялічылася больш чым у два разы – можа знікнуць яшчэ адзін клін.

А калі ўлічыць, што зараз актыўна распрадаюцца ўчасткі зямлі па-за МКАД, мы рызыкуем проста замураваць горад.

Раней генплан выходзіў за межы МКАД, разглядаў зялёныя тэрыторыі, што знаходзяцца каля Мінска. Цяпер гэтыя землі адыходзяць у распараджэнне Мінскага раёна, які актыўна іх распрадае і забудоўвае. Калі так працягнецца, усе зялёныя тэрыторыі каля Мінска будуць і надалей падразацца.

«Чыноўнікам і забудоўшчыкам з кожным разам усё складаней прасоўваць авантурныя рашэнні»

KYKY: Ці ёсць у генплане пазітыўныя змены?

Дзяніс: Мы адзначылі шмат паляпшэнняў, але ў тэксце засталося і шмат старых хібаў. Хацелася б бачыць больш інавацыйны план развіцця сталіцы, пабачыць канкрэтныя правілы для ўсіх гульцоў рынка нерухомасці – чыноўнікаў, забудоўшчыкаў. Мы не бачым гэтага па адной простай прычыне: заказчыкам генеральнага плана выступае Камітэт архітэктуры і горадабудаўніцтва, а «Минскградо» – проста тэхнічны распрацоўшчык. Само тэхнічнае заданне Камітэта архітэктуры носіць грыф «Для службовага скарыстання», паглядзець яго мы не можам. Генплан – гэта кампрамісны тэкст, які ўзгадняўся прыблізна з дваццаццю дзяржаўнымі органамі, гэта «салянка».

Па тэксце бачна, што ён нават не да канца вычытаны: там ёсць зусім непрадуманыя рэчы, шмат адсылачных нормаў да дакументаў, якія пакуль увогуле не распрацаваныя. І гэта кепска, бо калі пад дакументам паставіць подпіс прэзідэнт, ён стане законам.

KYKY: Ці можа грамадскасць рэальна паўплываць на сітуацыю?

Дзяніс: Безумоўна. Змены і могуць адбыцца толькі пад грамадскім ціскам, пад рэзанансам падзеі ў СМІ. Чыноўнікі, якія прымаюць рашэнні, звяртаюць увагу на гэтыя рэчы. Многія праблемы могуць вырашацца, і ў нас ужо ёсць першы пазітыўны прыклад: тэрыторыю «брамы Менска» (вуліцы Кірава-Ульянаўская-Свярдлова) згодна з планам мусілі забудаваць элітным жыллём, але цяпер гэта рашэнне адмянілі. Забудоўшчык, які працаваў на гэтым участку, падаў на Мінгарвыканкам у суд.
Важна разумець, што на грамадскім абмеркаванні жыццё не заканчваецца, трэба працаваць далей. Зараз праходзіць шмат лакальных абмеркаванняў. У Лошыцы – канфлікт адносна «вёскі навукоўцаў». Міністэрства культуры прызнала гэтыя 20 дамоў, якія ў 60-я выдалі навуковай эліце краіны, гісторыка-культурнай спадчынай, але па новых планах там хочуць зруйнаваць ўвесь прыватны сектар разам з гэтай вёскай. Яшчэ адно абмеркаванне – у Завадскім раёне, там хочуць знесці прыватны сектар дзеля новага элітнага жытла. Прычым капітальныя дамы, пабудаваныя там расіянамі, захоўваюць, а ўсё, што належыць бяднейшым мясцовым жыхарам, ідзе пад знос.

З кожным годам расце колькасць людзей, якія цікавяцца развіццём сваіх тэрыторый, ведаюць, як змагацца з рашэннямі.

Чыноўнікам і забудоўшчыкам з кожным разам усё складаней прасоўваць авантурныя рашэнні або утойваць парушэнні, якія прысутнічаюць амаль заўсёды. Магчыма, да грамадскага абмеркавання генплана ў 2020 годзе ў чыноўнікаў сфармуецца ясная пазіцыя, што гэты дакумент павінен быць больш інавацыйным і больш блізкім да людзей.