Я пришел в Арт-сядзібу немного раньше назначенного времени, поэтому смог понаблюдать за работой организации изнутри. Один из работников волшебно играл джаз на фортепиано, а потом долго ораторствовал на тему того, почему Иван Дорн — единственный достойный исполнитель (для справки: потому, что ставит голосом акценты в своих произведениях). Саша Ярославцев на встречу пришел не с пустыми руками: он подарил Франаку баночку малинового варенья для скорейшего выздоровления в эту мерзкую погоду, Франак же в ответ отблагодарил ведущего обложкой на паспорт. Конечно, с вышиванкой.

KYKY: Нетрудно заметить, что Беларусь, то есть государство, берет под контроль «белорусскую идею». Чем это кончится?

Францішак Вячорка: Калі дзяржава возьме на кантроль Беларушчыну, будзе тое ж, што і ў савецкія часы: псеўдафальклорныя ансамблі, вышываныя кветкамі і фінціклюшкамі, абавязалаўка па інструкцыі зверху… У чым моц нашай кампаніі? Яна ідзе знізу, яе ствараюць самі людзі. Маладыя, таленавітыя, крэатыўныя. І ўлада не здольна гэта кантраляваць. А «Дзень вышыванкі» прайшоў хутчэй не дзякуючы ўладам, а насуперак. Улады хутчэй займаліся дробным шкодніцтвам і штрафавалі яго ўдзельнікаў.

Саша Ярославцев: Если все-таки вышиванка выйдет на государственный уровень, хотелось бы, чтобы были привлечены люди, которые этим болеют. Это должно быть качественно и креативно, а не как с нашей елочкой в этом году, которая, вроде бы, и народная, но в тоже время, все это было настолько неестественно и топорно.

KYKY: Почему вышиванка вообще стала популярна именно сейчас? Почему не 5–10 лет назад и не через 10 лет?

Саша Ярославцев: Не нужно вообще брать во внимание какие-то причины, не нужно смотреть на политические события в Украине. Люди этого хотели, но наш народ зашуганный, и без толчка не мог этого начать. Главное, чтобы это не было минутным увлечением. Я, как человек имеющий отношение к моде, хотел бы придать этому движению модное веяние. Конечно, прекрасно, что сейчас многие носят на одежде орнамент Ярилы, но я не могу каждый день ходить в одной рубашке. Я бы хотел, чтобы каждый день меня видели в одежде с новыми орнаментами. Я понимаю, что это затратное дело, но, извините, это бизнес. Я бы и сам с удовольствием с этим помог — хотя бы раз в год выпускать новые коллекции. Можно ведь добавить накладной карманчик с орнаментом, погончики, галстучек, воротничок в костюме. И народ будет это носить. Я вижу, как реагируют в модной среде на…

Францішак Вячорка: На Сашу Яраслаўцава (смеется).

Саша Ярославцев: Саша Ярославцев, к сожалению, не может быть все время в вышиванке. Но сегодня я видел, моя коллега Натали Роше подхватила эту идею и сегодня тоже снималась в вышимайке, которую мы подарили ей в передаче. Я не могу сказать, что я фанатик, но с большой радостью помечаю себя как белоруса. Где-то галстуком, где-то бабочкой.

Францішак Вячорка: Гэта i нейкае змаганне супраць саўка. 25 гадоў пасля распаду СССР беларусы жылі у шэрай, аднастайнай будзённасці. Куплялі у ГУМах і ЦУМах непрыгожыя, бясформенныя дублёнкі, напяльвалі старамодныя кашулі. Урэшце ім гэта надакучыла.

Беларусы вынайшлі тое, што ня зьвязае наз з саўком, выгодна вылучае сярод з астатніх краін і робіць нас Еўрапейцамі. Вяртаецца беларускае адраджэнне 80-х гадоў. Тады вяртаннем беларускай культуры займаліся грамадскія ініцыятывы. Майстроўня, Талака… Адны займаліся беларускімі танцамі, другія — песнямі. Людзі бачылі гэта і ўсведамлялі, што гэта модна, што гэта папулярна. Але тая мода была не масавая, а андэграўндная.

KYKY: Если это мейнстрим, то он должен пройти. Оставит ли он след на нации?

Саша Ярославцев: Мода имеет цикличность. Вот сейчас все носят обтягивающие брюки. Я меряю брюки, которые носил 5–6 лет назад и понимаю, что в таких уже нельзя выйти в свет. И со временем брюки становятся все короче и короче. Скоро мы вообще будем носить брюки чуть ниже колена. Но это никак не касается «национального гламура». Когда я вижу как взрослых, так и совсем молодых людей в национальных костюмах в Австрии, Чехии, Германии, я это понимаю. В той же Вене парни толпами так ходят уже сотни лет. Постоянство такой моды — не белорусская особенность, это мировая история. Это заложено сознанием нашего народа.

Францішак Вячорка: Будзе жахліва, калі ўлады пачнуць раптам забараняць вышыванкі. Пакуль яны проста не маюць аргументацыі супраць. Арнамент ёсць на нацыянальным сцягу, на гербе, на Каляды людзі ходзяць у нацыянальных касцюмах. Не хацелася б, каб каму-небудзь з дзяржаўных ідэолагаў у галаву стукнула, што гэта нешта палітычнае і небяспечнае. Гэта адкінула б наш культурны прарыў на некалькі крокаў назад.

Саша Ярославцев: Франак, тут я бы с вами не согласился. Власти прекрасно понимают, что мы больше похожи на тех же поляков или литвинов, чем на россиян, которых они так боятся. Да, мы братья в кавычках, но все же мы разные, и чтобы это понимать, надо ходить в Купаловский театр и читать книги. И на международной арене белорус должен четко отличаться от россиянина.

Францішак Вячорка: Справа ў тым, што цікавасць уладаў да беларушчыны — фальшывая. Калі б за гэтымі словамі аб падтрымцы беларускай мовы нешта стаяла, першай па-беларуску загаварыла б школа. Тыя ж Дні вышыванкі падтрымлівалі б, а ўдзельнікаў — не штрафавалі. Улада бы выйграла на гэтым. Каб беларусы загаварылі па-беларуску, трэба толькі, каб адно пакаленне беларусаў прайшло празь беларускую школу. Гэтага будзе дастаткова. Хлопец ці дзяўчынка адвучацца па-беларуску 11 гадоў у школе, пяць гадоў ва ўніверсітэце, глядзіш, і іх дзеці загавораць на мове. Калі кіраўнік дзяржавы кажа, што трэба падтрымліваць мову, то ўсе чыноўнікі пачынаюць сударгавата бегаць і думаць «Что делать?! Что делать?!». Пры выпрацаванай стратэгіі беларусізацыя прайшла б спакойна, без усялякіх рэпрэсій, і была б эфектыўная. А пакуль за словамі ўладаў няма ніякіх канкрэтных дзеянняў.

Саша Ярославцев: Франак, а вы не пытались государству как-то помочь идеями, советами?

Францішак Вячорка: Спрабавалі. Я маю знаёмых, якія працуюць у Міністэрстве культуры. І яны ў замяшальніцтве: «зверху» ідуць адны ўказы, з Міністэрства культуры і адукацыі — зусім іншыя.

З аднаго боку кіраўнік дзяржавы кажа пра падтрымку Беларушчыны, але чыноўнікам рассылаюць сцэнарныя планы з Кацярынай ІІ, Пятром І і вялікай рускай імперыяй у галоўных ролях.

Складана працаваць з чыноўнікамі, якія не прымаюць рашэнняў. А на самым версе нас не чакаюць. А ўкленчваць перад людзьмі, якія зачынялі Арт-сядзібу пяць разоў, мы не будзем. Калі ўладам была б патрэбная дапамога ў беларусізацыі, яны самі звярнуліся б.

KYKY: Вам кажется, что президент когда-нибудь выйдет в вышиванке на очередную встречу?

Францішак Вячорка: Кіраўнік Беларусі ўжо выходзіў у вышыванцы. Нават адзеў у яе Курманбека і Пуціна ў 2006 годзе. Нікому з іх вышыванка не да твару, глядзяцца яны ў іх вельмі смешна, гэтаксама як абавязалачныя фальклорныя калектывы. Яны іх надзелі, выступілі, а потым змянілі іх на свой Dolce & Gabbana.

KYKY: Почему вышиванка на одном человеке смотрится просто прекрасно, а на другом нет? Вы могли бы выделить какие-то бренды?

Францішак Вячорка: Саша, вось які брэнд вы параіце надзець кіраўніку Беларусі?

Саша Ярославцев: Я боюсь что-то рекомендовать президенту, но когда ребята начали запускать линию маек с вышиванками, я начал судорожно искать, кто еще их делает. И было очень проблематично найти что-то достойное. Мне понравилось то, что делает Honar. У них одежда сшита под особенности человеческого тела, каждая вещь индивидуальна. Перед тем, как у них купить несколько рубашек, я просто взял свою рубашку и попросил у людей, имеющих к этому отношение, нашить мне на воротник стужку. Хотелось бы, чтобы эта одежда была качественная, чтобы она не теряла форму после первой же стирки.

Мне Цеслер лично говорил, что в Арт-сядзібе очень качественные майки, и он до сих пор не может идентифицировать, как вы наносите вышиванки. У него так не получается.

Францішак Вячорка: У мяне есць чатыры «гонараўскія», ёсць некалькі аўтэнтычных, а апошнюю я набыў у гандлёвым доме на Нямізе за 1 300 000. Гэта была «Скарбніца» — 100% лён, ручная праца.

Саша Ярославцев: Можно сделать столько элементов одежды, что можно будет носить вышиванку, не переставая — майки, жилетки, брюки использовались бы вообще повсеместно. Да те же платочки в пиджак. Почему до сих пор никто не сделал? Бабочки-галстуки — это одно, а платок — это совсем уж элегантно.

Францішак Вячорка: Вялікія тыражы вельмі дорага друкаваць.

Саша Ярославцев: Я помню, что звонил Павлу (сотрудник «АРТ-сядзiбы —прим. ред.), когда меня просил мой приятель, который владеет крупным порталом. Ему срочно понадобились 15 маек, а их не было. Я к тому, что вы же не просто играетесь, это ещё и бизнес. Это не должно быть в убыток, но в это надо вкладывать. Берите кредит в банке (смеётся).

Францішак Вячорка: Бізнэс — гэта не маё. Для мяне — гэта грамадская справа, якая, дзякуючы новым брэндам, як Honar, LSTR, «Скарбніца», Сымбаль.бай — набыла новае вымярэнне. Цікава назіраць, якія змены адбываюцца ў грамадскай свядомасці дзякуючы «вышыванкаваму буму». Мы нанова становімся беларусамі. Адзін з найбольш моцных момантаў кампаніі — выхад часопісу з вашымі дзяўчатамі (Звяртаецца да Сашы). У нас ён нават вісіць на сценцы.

Саша Ярославцев: Да, он действительно был сделан с очень большой любовью.

Францішак Вячорка: Гэтыя фоткі рэальна вывела беларусізацыю і кампанію папулярызацыі вышыванак на новы ўзровень. Яны трапілі ў свет гламуру, свет папулярнай культуры. А якія словы прыгожыя напісаны пра Беларусь: «Ніколі Беларушчына не была такой папулярнай як цяпер». Сапраўды, раней спажыўцамі Беларускага прадукту былі карыстальнікі незалежных СМІ. Далей цэнзура не прапускала. А тут, дзякуючы асобным таленавітым людзям, як Саша, беларушчына трапіла ў іншую сферу, якая яе, можна сказаць, легалізавала.

Саша Ярославцев: Это очень важно, но за что здесь можно сажать?

Францішак Вячорка: Ды такія плакаты трэба вешаць на сценку і любавацца!

Саша Ярославцев: Ну посмотрите, как это красиво.

KYKY: Насколько этично зарабатывать на своей истории? Речь про бренды, которые продают вышимайки.

Францішак Вячорка: Пакуль на гэтым не зарабляем. Тое, што «Сымбаль.бай» атрымлівае з продажу маек, ідзе на працу Арт-сядзібы. З гэтага мы пакрываем арэнду офісу, ладзім мерапрыемствы. Каб вывесці гэта на камерцыйны ўзровень, трэба замаўляць у Кітаі дзесяць тысяч штук накладу, разнастайныя мадэлі ды фасоны, тады, магчыма, будзе прыносіць прыбытак. Але рабіць такі бізнэс у Беларусі — рызыкоўна. Таму казаць пра тое, што Беларушчына пачала прыносіць грошы, што на ёй зарабляюць мільёны, пакуль, на жаль, нельга.

Але я хачу дажыць да таго моманту, калі вышымайкі будуць прадавацца ў ГУМе адразу на ўваходзе, зніжка 50% па пяць штук. Вось гэта мара мая, каб Беларушчына запоўніла ўсе сферы.

KYKY: Цвета вышиванки изначально были на бел-чырвона-белым, а потом как попали на красно-зеленый флаг?

Францішак Вячорка: З чаго складаецца беларуская нацыя? Людзей, мовы, тэрыторыі, культуры і пэўных сімвалаў. Нашыя нацыянальныя колеры — белы і чырвоны — ўзніклі на аснове беларускага адзення. Была беларуская кашуля, мужчынская і жаночая. На іх нашывалі чырвоныя ніткі, пазней дадаваліся чорныя, сінія колеры, а ў 19 стагоддзі — з'явіліся і кветкі. Але ўсё пачыналася з белага і чырвонага. Гэтыя колеры выкарыстоўваліся як у паганскіх, так і ў хрысціянскіх рытуалах. Пагоня, якая з'явілася сем стагоддзяў таму, таксама срэбнага (белага) колеру на чырвоным тле, пад ёй продкі ішлі ў бой.

Сцяг з'явіўся нашмат пазней. Адкуль ён узнік? З колераў герба, як і сцягі іншых еўрапейскіх дзяржаў. Выйдзіце на вуліцу і пакажыце любому чалавеку «Пагоню» і сучасны дзяржаўны герб — ён абярэ «Пагоню», бо яна прыгажэйшая, яе колеры закладзеныя ў генетычным кодзе беларусаў. Вось, напрыклад, у расейцаў таксама ёсць вышыванкі, ёсць ўласная культура, але яны яе не выкарыстоўваюць. Чамусьці замест гэтага яны масава выпускаюць майкі з Пуціным.

Саша Ярославцев: Они делают немного по-другому. Есть такая фирма «BOSCO DI CILIEGI», которая франшизу многих крупных брендов: в том числе «Гуччи», «Дольче-энд-Габбана». Именно они начали выпускать эту агрессивную российскую символику, подмяв всё под себя. Пытались выйти на украинский и казахский рынок, но там не пошло. Все эти майки на россиянах за границей, с раздражающими надписями — это всё продукция этой фирмы. Выглядит очень агрессивно, некрасиво.

Я вчера смотрел фотографию Тимати, как он, еб…тый, ездит по Майами в боско-майке с российским флагом. Что к чему? Зачем? Почему? Непонятно. Обязательно нужно кричать «я русский», когда выезжаешь за границу? Я не знаю и не понимаю, зачем кто-то даёт такую команду. Национальные российские костюмы тоже очень красивые, но они их не используют. Вспомните сказки!

Францішак Вячорка: Для рускіх вышыванка — як украінская, так і беларуская, — стала варожым атрыбутам. Яны пабачылі, што вышыванкі — дэманстрацыя свабодалюбства і незалежнасьці, і дыстанцыяваліся ад іх. Замест гэтага яны запаўняюць рынкі кашулькамі «Я русский», «Путин», «Вежливые люди» — такой прадукцыі мноства, значна больш, чым вышымаек. З кожным днём заводзяць у Беларусь больш і больш.

Саша Ярославцев: А кто их покупает?

Францішак Вячорка: Я не ведаю. Маладыя людзі.

Саша Ярославцев: Белорусы?

Францішак Вячорка: Хіба што беларусы.

Саша Ярославцев: Если это завозится, получается, есть спрос на это. У нас же нет такого количества россиян, которые готовы это покупать.

Францішак Вячорка: Мяне палохае, калі гэта купляюць беларусы, значыць, грамадства моцна палярызаванае. Ёсць такія, як Саша Яраслаўцаў, якія маюць пачуццё густу і любяць беларускае. А ёсць беларусы, якія сябе атаясаліваюць з Расіяй і купляюць майкі «Я за Путина». Цьфу-цьфу-цьфу, каб не паўтарыліся ў Беларусі «зялёныя чалавечкі». Для кожнага беларуса надыходзіць момант, калі пара ўжо вызначыцца, беларус ты ці расеец. І вышыванка тут — гэта дэманстрацыя грамадзянскай пазіцыі.

KYKY: Писатель Альгерд Бахаревич считает, что мода на вышиванки — это шаг назад, к «вайне ды веске». Вы согласны, что это популяризация деревни, а не шаг к самасвядомасці?

Францішак Вячорка: Бахарэвіч належыць да пост-мадэрністаў, а яны, постмадэрністы, адмаўляюць усё, што было створанае да іх. Таму ўсё лагічна. Што тычыцца вясковасці вышыванак… Гэта бязглуздзіца. Вось я, напрыклад, з мяшчанаў. У нас таксама насілі вышыванкі, з прыгожымі камізэлькамі, падперазаныя паясамі. Ды і шляхта не цуралася вышыванак, не толькі ў Беларусі, але і Еўропе. Вышыванкі аб'ядноўваюць нас з Еўропай, і робяць нас асаблівымі адначасова. Вырасла пакаленне, якое не памятае савецкіх вышыванак, для яго — гэта нешта новае і свежае. Мы назвалі кампанію «Пазнач сябе беларусам». Пры дапамозе вышыванкі і беларускай стужкі мы пашыраем беларускую прастору. Паглядзіце на Менск, які ён дэбеларусізваны, ідзеш — не ўбачыш беларускіх шыльдаў і іншых адзнак Беларусі. Ну так, на дзяржаўных будынках ёсць чырвона-зялёныя сцягі, але яны не выклікаюць эмоцыяў. Дык вось у гэтую шэрую, разбаўленую савецкую прастору мы дадалі кроплю нацыянальнага і беларускага.

Супраць вышыванкі немагчыма змагацца, яна жыве ў кожным з нас, дзякуючы ёй мы пачуваемся беларусамі. Урэшце вышыванка — гэта проста прыгожа. І нават улада вымушана з гэтым пагаджаецца.