Нагодай для нашай чарговай сустрэчы стаў выхад новага альбома «Псіхасаматыка» і ягоная прэзентацыя, што адбудзецца 3-га снежня ў віленскім клубе LOFTAS. Альбом гэты няпросты. Па-першае, музыка працаваў над ім у вельмі складаны перыяд жыцця (вясною пасля цяжкай хваробы памерла яго жонка і мэнеджэрка Ганна). Па-другое, грошы на запіс дыска збіраліся праз краўдфандынг. Ідэю запісу «Псіхасаматыкі» падтрымалі людзі з усяго свету – кожны хацеў дапамагчы, таму, нягледзячы на трагедыю, трэба было працягваць працаваць. І Лявон здолеў.

Лявон Вольскі: Альбом «Псіхасаматыка» вельмі для мяне істотны, бо рабіўся падчас істотных зменаў у маім жыцці, а таксама розных трагічных падзеяў. Ён атрымаўся пераломным для мяне. Ён досыць нетыповы, там шмат асабістага. Не ўяўляю, як людзі будуць рэагаваць. Паглядзім… У інтэрнэце альбом ужо ёсць і ён дасяжны да спампавання. Хто хоча мець яго ў лепшай якасці, праз пару тыдняў можна будзе за невялікую плату атрымаць і такі. Выкласці альбом у інтэрнэт вырашылі, каб людзі ведалі песні і абавязкова прыязджалі на канцэрт у Вільню.

KYKY: Чаму альбом называецца «Псіхасаматыка»?

Лявон: Людзі ўвесь час сустракаюцца з праблемамі, якія выклікаюць стрэс, шок ды іншыя не самыя лепшыя рэакцыі арганізма. Таму ўсе падвержаны гэтай дзіўнаватай з'яве, калі арганізм рэагуе на розныя псіхічныя ператрусы хваробамі. Наогул, грамадства – досыць хваравітае. Псіхасаматыка, мне падаецца, у кожнага свая. У мяне – таксама. Я досыць нервовы чалавек, і на ўсё досыць балюча рэагую да гэтага часу. Недзе 10 год таму вельмі пераймаўся праз коменты ў інтэрнэце. Сур'ёзна! Як гэта так? Я ж з усёй душой хацеў людзям даць нешта такое, што ім патрэбна! І тут частка каментатараў піша: «Слабенька!» Проста. Без аргументацыі. Я не мог уявіць, што так можа быць. Потым зразумеў, што пэўная частка так сябе паводзіць, бо ёй не падабаецца, што нехта штосьці паспяхова робіць, працуе. Другім здаецца, што я з гэтага ўсяго зарабляю вялікія грошы. Калі можна напісаць сваю думку пад нікам у інтэрнэце, людзі гэтым карыстаюцца. Зараз я не пераймаюся праз гэта.

KYKY: Ты ўпершыню сутыкнуўся з краўдфандынгам?

Лявон: Так. Я ў гэта не верыў. Мне здавалася: каму патрэбна дапамагаць музыкам у цяжкі перыяд? Але людзі з Беларусі падчас крызісу дасылалі досыць вялікія сумы. Студэнты дасылалі цэлыя стыпендыі. Насамрэч, з гэтай нагоды я сябе вельмі няёмка адчуваю. Знаёмым студэнтам-фанам я казаў, што гэта дарэмна. Яны казалі, што не маглі зрабіць па-іншаму. Некаторыя дасылалі грошы па чатыры разы! Гэта, як кажа кіраўнік нашай дзяржавы, дарагога стоіць. Столькі паўсюль нашых людзей, а таксама замежнікі. Напэўна, на іх паўплывалі нашыя, але – усё роўна прыемна. Падчас збору грошай я паглядзеў геаграфію і моцна здзівіўся: Новая Зеландыя, Аўстралія. Я ўжо не кажу пра такія краіны, як Нямеччына, Польшча, Швейцарыя і Злучаныя Штаты, дзе, як высветлілася, нашых досыць багата. Нават у Тэхасе! Можа, айцішнікі (смяецца).

KYKY: Шкада, што добрыя людзі з'язджаюць?

Лявон: Я шмат вандрую і шмат граю. Так атрымліваецца. І паўсюль беларусы! Часам мы размаўляем з імі пасля канцэртаў. З таго, што чуў, з'язджаюць яны часцей за ўсё, паколькі тут цяжка праявіць ініцыятыву – нават, калі ў цябе добрая адукацыя, напрыклад, сям'я лекараў. Трое дзетак. З'ехалі ў Штаты. Кажуць, што не маглі больш працаваць за капейкі. Працуюць у хуткай дапамозе. Затое добрыя заробкі. Спадзяюцца на паспяховае развіццё кар'еры. Яшчэ шмат людзей, якія з'язджаюць, вучацца. Кажуць, што калі зменіцца нешта ў нас – абавязкова вернуцца. Але ў нас нічога не мяняецца, а яны тым часам абрастаюць новымі галінамі, кронамі і вярнуцца ўжо потым будзе цяжка. Калі ўлічваць тое, што Амерыка – краіна досыць камфортная, то калі ты ўжо там нешта зрабіў, складана ўявіць, што яна так проста цябе адпусціць. Тым больш, што гэта далёка. Сюды прыязджаеш два разы на год максімум. Глядзіш на гэта ўсё і думаеш: «Ай, я лепей назад».

Госцем тут прысутнічаць вельмі класна, калі на месяц і, напрыклад, швейцарскі пашпарт у кішэні. У такім выпадку можна і даішнікаў вучыць жыццю.

KYKY: Як ты лічыш, сёння наша грамадства можа на нешта рэагаваць, ці ўсе спяць?

Лявон: Не. Спяць не ўсе якраз. Ёсць пэўная праслойка грамадства, якая спіць ва ўсіх краінах, займаючыся «завядзёнкай»: праца-хата. Але ёсць таксама досыць актыўныя людзі, якія спрабуюць нешта змяніць у сабе ці ў грамадстве. І менавіта яны схільныя да гэтай хваробы – псіхасаматыкі. Таксама шмат хто мяняецца: былі актыўнымі, але потом абраслі сям'ёй, хатамі, машынамі. Усё гэта не згубіш. Як выйсці з зоны камфорту?.. Я сам магу сказаць, што ў некаторыя перыяды жыцця таксама прыснуў. Напрыклад, калі напачатку нулявых граў у двух паспяховых гуртах – кажу пра N.R.M. і «Крамбамбулю». З адным у мяне былі пастаянныя гастролі па Польшчы, з другім – карпаратывы тут. Нейкі час быў шырокі попыт на «Крамбамбулю». Я разумею, чаму. Мала было музыкаў, якія маглі так працаваць з публікай. Наконт N.R.M. – нас паказвалі па тэлебачанні, мы былі на першых пазіцыях у музычных топах. Можна было паехаць у нейкі тур, і нас запрашалі. Карацей, часу на нейкае асэнсаванне жыцця амаль не было, новыя песні не пісаліся. Была такая суцэльная завядзёнка: праца-праца-праца, паехалі ў адпачынак, потым ізноў – праца. Лета – перыяд пастаянных гастроляў там ці карпаратываў тут. З аднаго боку , гэта быў такі цікавы вясёлы час, з іншага – нічога не рабілася. Толькі гастрольная дзейнасць.

Я не шкадую. Шкадаваць глупа. Гэта быў досвед, які таксама нешта прынёс. І, можа, калі б так працягвалася далей, з цягам часу я неяк навучыўся б існаваць у гэтым, мог бы рабіць паўзы, уцякаць на стварэнне чагосьці новага. Але жыццё змянілася само. Пачаліся крызісы. «Крамбамбуля» была ўжо не так запатрабаваная, бо людзі пачалі запрашаць на святы кавэр-бэнды альбо танчыць пад «Бумбокс» у офісе. У N.R.M. зачынілася «лавачка» з бясконцымі канцэртамі ў Польшчы.

Раптам з'явіўся час – пачалі пісацца песні. Спачатку – з асэнсавання спадчыны паэтычнай. Яшчэ напачатку 2000-х мы з Ганнай планавалі зрабіць адукацыйны альбом на вершы класічных беларускіх паэтаў, каб ён быў сучасны, а вершы не валяліся на запыленых паліцах і не ўспрымаліся чымсьці сумным з падручнікаў. Выдаўся вольны час. Я атрымаў польскую стыпендыю, якую нядаўна атрымаў Зьміцер Вайцюшкевіч і пра якога ўсе зараз кажуць – усё, з'ехаў з канцамі. Я ж ведаю, што не. Сам там працаваў, шукаў вершы. Урэшце, праект мы зрабілі…

М.В.: Што кранае зараз? Адчуваеш, што змяніўся?

Л.В.: Што турбавала, тое і турбуе. Проста цяпер гэта ўспрымаецца неяк па-іншаму. Напрыклад, тое, што адбываецца з горадам, краінай, у свеце – гэта ўсё вельмі турбуе. Нечаканы вынік выбараў у Злучаных Штатах, рэакцыя людзей... Цікава тут тое, што карціна амаль тая ж, як пры першых выбарах Лукашэнкі. Тады я быў настолькі далёкі ад грамадска-палітычнай дзейнасці, што пайшоў і прагаласаваў за таго, хто мне імпанаваў (ня буду казаць, за каго). На гэтым мой удзел у кампаніі скончыўся. На той момант многія творчыя асобы проста кінулі грамадскую дзейнасць, нешта пісалі, нейкія вершы – і ўсё раптам вярнулася. Мы не займаліся палітыкай – яна занялася намі, мной. І гэта была страшная фрустрацыя. Калі мы глядзелі з сябрамі па тэлевізары, што Лукашэнка перамагае і ў другім туры, мы не маглі зразумець, што адбываецца. Як такое, наогул, можа быць у 94-м годзе? Перамагае чалавек з гэтым маўленнем, эпітэтамі ў мове, нейкімі абаротамі. Як такое магчыма? Але так атрымалася. Як выявілася, такое магчыма нават напрацягу 20-годдзяў. І тыя, хто раней былі катэгарычна супраць, цяпер супакоіліся: «у нас няма вайны – ну і добра». Але з таго часу я атрымаў досыць сур'ёзную школу жыцця. Свет будаваўся ў нашых галовах тады зусім па-іншаму. Мы чагосьці не ўлічвалі – магчыма, меркавання народа.

Нам здавалася: ну што народ? Народ ездзіць у Польшчу, нешта прадае, жыве… А народу не падабалася ездзіць у Польшчу. Ён хацеў хадзіць на працу, як раней, і атрымліваць за гэта грошы – проста за тое, што прыходзіць.

А мне зараз здаецца, што калі быў нейкі завал, у 90-я, было цікавей. Напрыклад, я працаваў у рэкламе, рабіў нейкія ролікі на радыё, атрымліваў грошы. Падабалася. Не кажу, што існаванне было бязбедным, але затое ўвесь час – нейкі рух. Потым былі іншыя працы, працаваў як фрылансер, проста музыкай было зарабляць цяжка. Памятаю, што канцэрты былі раз на тры месяцы. Ганарары не надта нізкія, але мне не падабалася, што музычна і тэкстава рабілася. Я быў вымушаны потым гэта ўсё зруйнаваць. Разумееш, усё пераўтварылася ў нейкую завядзёнку: людзі прыходзілі на рэпетыцыі, каб прыходзіць. Працэс дзеля працэсу.

У 1993-94 гадах «Мроя» пераўтварылася ў пародзію на саміх сябе. Усё юнацтва мы ішлі супраць плыні, не гралі традыцыйную музыку, а менавіта ламалі стэрэатыпы. А потым перайшлі на традыцыйную музыку. Мы былі маладыя – гэта здавалася мне смешным. Але ўсе хадзілі на рэпетыцыі. Рэпетавалі ў філармоніі. Нас там трымалі нейкі час, паколькі па справаздачы павінны былі быць беларускамоўныя калектывы. Цікава, што пры гэтым, ад самой філармоніі мы нічога не гралі, адзін раз з'ездзілі на нейкі канцэрт у Мазыр. Але нас ніхто не чапаў. Нейкія песні пісаліся, але ні нас, ні публіку яны не задавальнялі. Лічы, што працавалі, як завод… камбінат! Потым змянілася палітычная абстаноўка ў краіне, і гэта мяне падштурхнула да руйнавання мінулага праекту і стварэння новага.

KYKY: Памятаеш, якія былі ў цябе мэты да прыходу да ўлады Лукашэнкі і пасля?

Лявон: Асабліва не было ніякіх мэтаў. Проста малыя гралі нешта на гітарах, сінтэзатарах. Было цікава. Песні і тэксты? Не ведаю, што падштурхоўвала. Нейкі юнацкі пратэст. Савецкі саюз даваў вельмі шмат падстаў да пратэстаў. Гэта было настолькі вычварнае грамадства, што б зараз не казалі. Некаторыя людзі, мабыць, крыху гэта зачапілі, ці іх маладосць прайшла пад савецкім сцягам, таму зараз яны гавораць, што ўсё было так добра і класна. Нічога добрага там не было. Наскрозь труслівае грамадства, дзе казалі адно, рабілі другое. І ў свеце так таксама. Я памятаю, як жылі партыйныя босы і як жыў просты народ. Гэта ўсё было на маіх вачах. Проста бездань паміж імі. Тое самае, што зараз паміж тымі, хто жыве ў доме Чыжа і ў Малінаўцы. Нават тады процьма была больш глыбокая.

KYKY: А цяпер пойдзем трошкі ў іншы бок. На адным з апошніх канцэртаў ты раптам сеў за сінтэзатар і заспяваў ужо старую песню «Краіна крывавых дажджоў». Скажы, ёсць настальгія па нейкім перыядзе працы з «Мрояй», N.R.M.? Мабыць, з'явілася жаданне сабрацца і зайграць зноў?

Лявон: Магчыма, тут трэба разумець увесь працэс. Сітуацыя, якая склалася, напружвала мяне некалькі гадоў, пакуль не выйшаў альбом «Грамадазнаўства». Людзі вырашылі, што я ім перашкаджаю, замінаю. У мяне былі нейкія ваганні на той час. Я не ведаў, ці правільна мы нешта робім. Была сітуацыя, калі нам далі зразумець: вы не ўдзельнічаеце ў нейкіх палітычных акцыях – мы вам даем граць канцэрты. Я не пагаджаўся, але прамаўчаў. Тыя туры па Беларусі, якія рабіліся на той момант, мне даваліся вельмі цяжка. Мне здавалася, што мы здраджваем. Гэта адбылося пасля таго, як схадзілі да Пралескоўскага. Карацей, усё заблыталася потым. Мне трэба было прывесці думкі да аднаго знаменальніка, у гурце гэта не разумелі. Я думаў, як выйсці з сітуацыі. Магчыма, не ездзць у вялікія туры, а рабіць пару грандыёзных канцэртаў на год?.. Пакуль я думаў, высветлілася, што музыкі збіраюцца без мяне на рэпетыцыі.

Я спачатку думаў, што яны робяць нейкі праект, а насамрэч яны проста вырашылі ісці далей без мяне, што досыць глупа, бо свядома страцілі чалавека, які напісаў усе галоўныя і папулярныя песні. Я нават не забараняў іх потым пець, але рукі цягнуліся.

Я прымусіў сябе гэта не рабіць, не сварыцца, не лезці ў спрэчкі-дыскусіі. Зараз разумею, што гэта было абсалютна правільнае рашэнне. Калі б быў адзін, хутчэй за ўсё сарваўся б, але ў мяне быў вельмі добры прадусар, які сказаў: ні ў якім выпадку. Я ўтрымаўся. Тым больш, што я ў канфлікце заўсёды кепска сябе адчуваю. У выніку, канфлікту не было. Проста было прынята музыкамі рашэнне: я перашкаджаю зарабляць грошы.

KYKY: Але зараз ты не ўяўляеш, што было б файна пайграць калі ні з усімі, дык з кімсьці з калектыву? Так часта бывае: людзі разыходзяцца, потым сустракаюцца, прыдумляюць нешта новае…

Лявон: Калі граць, дык з усімі. І ёсць такая справа: калі пасварыліся – можна памірыцца. А тут не было ніякай сваркі. Проста людзі сталі граць без мяне і мне нічога не сказалі. Затое потым камусьці яшчэ гаварылі, што мне тэлефанавалі, але я не адказваў. Гэта смешна. У эпоху, калі ўсе ў фэйсбуку, можна было напісаць і папярэдзіць, маўляў, не прыедзеш – будзем граць без цябе. Я б падумаў і адказаў ці «грайце», ці «прыеду». Па сцэнары ўсё пайшло зусім па-іншаму. Відавочна, што яны так хацелі. А вось казаць, што я не хацеў працаваць – не разумею, чаму. Я так не казаў. Вельмі непрыгожая гісторыя выйшла, яна не мае пад сабой далейшай супрацы.

KYKY: Памятаю, як аднойчы, яшчэ задоўга да «Грамадазнаўства», я пыталася, дзе новыя моцныя песні, якіх публіка так чакае. Зараз яны з'явіліся. «Псіхасаматыка» – гэта ў мяне першы дыск за апошні час, у якім кожная кампазіцыя – хіт, а пад песню «Жорны» трэба тэрмінова здымаць кліп. Чаму так моцна, але толькі зараз?

Лявон: Мне проста не пісалася. Пісалася, але не тое. Я гэта разумеў і не паказваў. Пісацца пачало тады, калі ў маім жыцці ўзнік саундпрадюсэр Снорэ Бергерудам (ён жа адказваў за лонгплэй «Грамадазнаўства»), Сіндрэ Скэйе (бубны) а таксама гітарыст Бьёрн Холмслэнд – такая сцяна нарвежскага гуку. Тады вярнулася старая творчая пазіцыя – я зразумеў, што ўсе заснулі. Прайшла «Плошча», стала відавочна, што не будзе ніякіх маніфестацый, паколькі гэта пагражала грамадству фізічнай небяспекай. Пачаліся коменты, маўляў, грамадскія песні непатрэбныя, «зачэм пісаць такія песні». Трэба было неяк гэта ўсё разварушыць. Я думаю, што ўсё вярнулася ў свой час. Калі раней яно не пісалася, то проста не мусіла пісацца.

KYKY: Скажы, канцэрт у Сухарава, куды прыйшло столькі людзей, а таксама канцэрты ў розных барах апошнім часам… Што адбываецца? «Чорныя спісы» нібы існуюць, але людзі перасталі баяцца і пачалі запрашаць?

Лявон: Я б назваў гэта такой падпольнай дзейнасцю. Усё неафіцыйна. Проста раней людзі прасілі дазволу, звяртаючыся ў Мінгарвыканкам, нічога не атрымлівалася. Але ёсць схема, якая не мае пад сабой гэтых папер. Карпаратыўныя канцэрты! З іншага боку, зараз я пераймаюся праз тое, што, выступаючы ў Менску, адцягнуў публіку ад прэзентацыі «Псіхасаматыкі» ў Літве. Усё ж такі, усіх там чакаю. Трэба разумець, што усё, што я граў тут адзін, гэта зусім не тое, што будзе на прэзентацыі, бо там плануецца сапраўднае і моцнае шоў з аздабленнем сцэны, на што мы заўжды звярталі ўвагу. Візуалізацыяй будзе, як заўсёды, займацца Мацей Сабураў. Альбом атрымаўся асабісты, але «Псіхасаматыка» можа падацца блізкай кожнаму. Як магу, шчыра запрашаю, бо гэта рэдкія рэчы. Я не ведаю, паўторыцца ці такое наогул. Гэта вельмі цяжка – жыць у Беларусі, а на канцэрты ехаць у іншы горад. Спадзяюся, што народ, усё ж такі, падцягнецца. Людзям блізкія гэтыя тэмы.

KYKY: Распавядзі пра сваю публіку…

Лявон: Публіка галодная, ёй хочацца слухаць, але ёй не даюць. Тое, што адбываецца з забаронамі – абсалютны абсурд. Мне прыемна ж граць як для замежнай публікі, так, асабліва, для нашых людзей, якія ведаюць тэксты, ловяць сэнс. Замежная публіка не разумее глыбінных падтэкстаў. Яшчэ сфармулявалася кола старых фанаў ды фанак, якія прысутнічаюць амаль на кожнай імпрэзе і падтрымліваюць. Калі бачу іх каля сцэны, вельмі ўпэўнена сябе адчуваю. Што тычыцца моладзі, то, лічу, што шмат хто прыходзіць, дзякуючы сацыяльным сеткам. Я ніколі не лічыў, напрыклад, што фэйсбук ды іншыя сацыяльныя сеткі – зло. Мне падаецца, што праз іх можна сёння проста намякнуць, а на заўтра будзе поўны бар людзей, якія хочуць слухаць твае песні. Гэта новая эпоха і класна, што новыя людзі прыходзяць. Я разумею, што калі б рабілі канцэрт тут, было б вельмі шмат людзей. Разумею, што не кожны студэнт можа дазволіць сабе выбрацца нават у Вільню на два дні. Ужо не кажу пра Варшаву. Цяжка. Дорага.

KYKY: Ніколі не думаў, чаму твае песні блізкія моладзі сёння? Яны ж не жылі пры іншай уладзе, што разумеюць?

Лявон: Слухай, ёсць людзі, якім культура і мастацтва наогул нецікавыя. Яны лічаць, што Славянскі базар – гэта і ёсць увасабленне гэтага ўсяго, а паколькі там таксама нецікава, яны думаюць, што так паўсюль. А ёсць тыя, каму сугучна нешта большае. Я не скажу, што іх шмат. Калі ты думаеш, што ў Камітэце Дзяржаўнай Бяспекі няма людзей, якія мяне слухаюць, гэта памылка. Слухаюць. Яны выконваюць свае абавязкі, але слухаюць. Бо я магу напісаць і «Госці», і «Ламай сцэнар». Быў час, калі хацелася быць пачутымі пэўнымі людзьмі, гэта было ў «МРОІ» ў якім-небудзь 89-м годзе. Цяпер не. Цяпер трэба пісаць тое, што перажываеш насамрэч. Пэўная частка будзе супяражываць, не абавязкова маладыя. Досвед паказвае, што шмат маладых больш адгукаюцца на гэтыя думкі часам, чым дарослыя. Можа быць, яны не выйшлі з гэтага чароўнага стану дзяцінства, калі, як казаў Леанард Коэн (недакладная цытата), ты яшчэ размаўляеш з птушкамі, якія садзяцца на вакно, калі ты разумееш жывёлаў. А з пэўнага ўзросту ты перастаеш гэта рузумець. Цябе зацягвае гэты жыццёвы вір. Iснуе завядзёнка: трэба працаваць, працаваць… Рэдкія людзі, у якіх гэтае пачуццё застаецца да канца, але яны ёсць. Яны здольныя рэагаваць на тое, што адбываецца, а таксама на нейкія творы мастацтва.

KYKY: Ёсць такое пытанне, якое табе не задавалі, але на якое хочацца адказаць?

Лявон: Ды пра ўсё ўжо, напэўна, пыталіся, нават пра гэтае. Але я заўжды гатовы адказваць, пра што паўтараю на канцэртах. Пытайцеся пра ўсё, можаце ў каментарах да гэтага артыкула – усім адкажу.

KYKY: Лявон, даруй адразу за пытанне, але як ты змог пачаць працаваць пасля таго, як Ганна памерла? Магчыма, нехта таксама сутыкнуўся з гэтым ды пачуе…

Лявон: Цяжка. Вельмі дапамагае праца і падтрымка сяброў. Цяжка нешта раіць, што рабіць падчас такіх сітуацый. У кожнага свае падыходы. Некаторыя людзі ўвогуле канчаткова не могуць з такого стану выйсці. Я не скажу, што і я ўжо выйшаў, але гэтыя канцэрты, адказнасць, асабліва за гэты альбом, адказнасць перад людзьмі, якія падтрымлівалі, як маглі – гэта трымае. Немагчыма іх кінуць, нешта недарабіць, сказаць раптам, што ну яго, з'язджаю ў Новую Зеландыю. Ай. Так нельга.