Мы сустракаемся ў менскай кавярні, на сустрэчу Зміцер прыхозіць не ў звыклай талстоўцы з Пагоняй ці ў робе, як яго абвыклі бачыць на фотаздымках «Нашай Нівы». Пасля інтэрв'ю Дашкевіч скажа: «Ну і пытанні у вас, канешне», – але перад гэтым старанна адкажа на ўсе.

«Які сэнс у тваім занятку, калі ты нават уласных дзяцей не можаш выхаваць?»

KYKY: Ты памятаеш сваё дзяцінства?

Зміцер Дашкевіч: Па пашпарце я нарадзіўся ў вёсцы Кушняры Івацэвічскага району, але павінен быў з'явіцца на свет на Магаданшчыне, дзе на той момант жылі мае бацькі. Незадоўга за майго нараджэння яны вырашылі паехаць у Беларусь наведаць сваякоў, і нарадзіўся я, на два тыдні раней, чым планавалася. Потым мы вярнуліся на Магадан. Праз 5-6 год, пасля Чарнобыльскай катастрофы, пераехалі ў Беларусь. А самы яскравы успамін… На пяць год мне падарылі кнігу пра Уладіміра Ільіча Леніна, я яе чытаў і марыў стаць ім.

KYKY: Быў жа выпадак, калі дзіцёнак у пясочніцы назваў цябе Леніным.

З. Д.: Так, мяне параўноўвалі з Леніным, але я не памятаю гэту гісторыю, ведаю яе ад бацькі. У дзяцінстве я быў кудравым, картавіў: да 18 год літару «р» не вымаўляў. Мажліва, у сувязі з гэтым і былі асацыяцыі.

KYKY: Распавядзі пра сваю адукацыю.

З. Д.: Я скончыў Вільнюскі педагагічны універсытэт па спеціялізаціі «беларуская філалогія». А ў Гародні адвучыўся год і кінуў, бо гэта было не маё: на той момант мне больш падабалася тусіць, чым вучыцца. Папіў, пагуляў – што трэба хлопцу ў 18 год? – і развітаўся з гэтым горадам да 2012 года, калі мяне прывезлі туды на год «крыта».

KYKY: Добра, пераходзім да апытанкi Пруста: хто твой любімы герой з рэальнага жыцця?

З. Д.: Гэта з Пруста? Трэба думаць. Джон Сільвер падыходзіць? Ёсць такі арыёл, створаны Эдуардам Пальчысам, ён гераічны, да пэўнага часу невядомы. Сільвер – сапраўдны прыклад таго, колькі можа зрабіць адзін чалавек.

KYKY: У адным інтэрв'ю ты распавёў, што некалі сказаў бацьку: «Я самастойна выбраў свой шлях і прайду яго да канца». Прайшло 11 гадоў, шмат чаго ў тваім жыцці змянілася – сэнс, укладзены ў фразу цяпер такі ж, як і тады?

З. Д.: Усе бацькі турбуюцца лёсам свайго дзіцяці, ім непрыемна, што яго цягаюць по нейкім блашатнікам, спецпрыёмнікам і аўтазакам. Перад пасадкай шостага года у мяне была паездка у Штаты, і бацькі казалі мне: «Заставайся там, навошта табе прыязджаць? Пасадзяць». Вось тады і была такая размова, і я казаў пра свой шлях. Зараз фраза мае той жа сэнс.

KYKY: Твае дзеці ведаюць, што ты перыядычна сядзіш у турме?

З. Д.: Малодшы, Давід, не разумее, канешне: яму год і тры толькі, а Мара, старэйшая, якой тры гады ў чэрвені будзе… Калі апошні раз сядзеў па гэтай смешнай справе (293 артыкул – аб падрыхтоўцы масавых беспарадкаў – KYKY), мая жонка Наста казала ёй, што я на працы. У прынцыпе так і было: я пайшоў ставіць кухню, і мяне прама з лобзікам у руках ўзялі. Спадзяюся, калі мае дзеці пачнуць ўсведамляць жыццё, у нашай краіне такіх гісторый не будзе, і нам не давядзецца нічога выдумляць.

KYKY: Раскажы пра Мару і Давіда – якія яны?

З. Д.: Мара – адарві ды выкінь: каб гэта быў хлопчык, срачулька была б сіняя, а дачка усё ж выклікае у бацькі больш пяшчотных пачуццяў. Мы с Настай мянушкі дзецям даём: пэўны час клікалі Мару Лысым будзільнікам, бо яна увесь час падымала нас рана. Потом мы сталі называць яе Тэрмінатар – крычала, усе разносіла, пастаянна патрабавала ўвагі. А Давіда завем Смайлмэн: той такі ўжо пяшчотны, увесь час усміхаецца. Ведаеш, у нашай сям'і няма ў каго быць спакойным і нармальным. Нават у Давіда ўжо характар праяўляецца.

KYKY: Як думаеш, хто з іх вырасце?

З. Д.: Не ведаю, не разважаю пра гэта. Кожны дзіцёнак сам абярэ шлях у жыцці, ў мяне няма асабістых пажаданняў. Ведаю толькі тое, што мала часу прысвячаю сям'і: сыходжу на працу, яны спяць, прыходжу – таксама спяць. А то матаюся па спецпрыёмніках ці СІЗА. Вельмі хачу гэты крэн выправіць. Я імкнуся жыць па прынцыпе іерархіі, паводле якой ёсць тры істотныя ў жыцці рэчы: Бог, сям'я, бацькаўшчына.

Ёсць такія грамадска-палітычныя дзеячы, пісьменнікі, народныя паэты, якія увесь свой час прысвяцілі беларушчыне і не заўважылі, што іх дзеці гавораць па русску.

Які сэнс у тваім занятку, калі ты нават уласных дзяцей не можаш выхаваць? Таму я імкнуся больш часу надаваць сям'і.

KYKY: Кніжкі дзецям чытаеш перад сном?

З. Д.: Не заўсёды. З Марай звычайна чытаем дзіцячую Біблію: у нас ёсць беларускамоўны пераклад з 90-х гадоў. Гэта такая блакітная кніжка, я яе таксама ў дзяцінстве чытаў, толькі па-руску. На жаль, якасных выданняў на беларускай мове няма, таму мы набываем украінскія кнігі: яны інтэрактыўныя, з рознымі малюнкамі – рухаецца там нешта пастаянна.

Фемінізм, ЛГБТ і легалайз

KYKY: Тады зноў будзде Пруст: якія якасці шануеш у мужчыне?

З. Д.: Мужнаць, паслядоўнасць.

KYKY: А ў жанчыне?

З. Д.: Дабрыню.

KYKY: Што ў тваім разуменні фемінізм?

З. Д.: Дзяўчыны не могуць з гэтым разабрацца, а ты хочаш, каб я змог (смяецца).

KYKY: У цябе ж, напэўна, ёсць свае меркаванне.

З. Д.: Ну, добра. Феміністкі – гэта неадекватныя жанчыны, якія бегаюць і нешта крычаць: не разумею, чаго ім не хапае ў жыцці? Асабіста я не бачу нераўнапраўя паміж мужчынам і жанчынай, таму для мяне няма такой праблемы. Відавочна, актывісткі жаночага руху лічаць, што яна ёсць. Але, напрыклад, я на гарбу падымаю дзьверы ад шафы-купэ на 10-ты паверх, дзе ўжо вывальваю язык на плечы.

Калі мне нейкая фэмэністка скажа: «Патрабую ў Цесьлярах раўнапраўя – і я хачу насіць дзьверы на 10-ты паверх!» – я жорстка парушу яе феміністычныя правы і адмоўлю ёй у такой мажлівасці.

KYKY: А што наконт лесбіянак і геяў?

З. Д.: Яны мяне не турбуюць. Гэта вельмі модная зараз тэма. Былі сітуацыі, калі да мяне падыходзілі і казалі: «А ён – гей», – добра, і што далей? Гэта праблема такая ж штучная, як і фемінізм: любога нармальнага чалавека не цікавіць, хто з кім спіць. Але па Старому Запавеце аднокалькава было смяротнае пакаранне для гамасэксуаліста і для чалавека, які здрадзіў сваёй жонцы з нейкімі прастытуткамі.

Другі момант: яны гавораць, што іх нехта пераследуе, – хто? Мы з «Маладым фронтам» да апошняга часу не маглі больш за 5-10 чалавек у кавярні сабрацца: адразу выбітыя дзверы, аўтазакі і АМАП. Яны ж арэндуюць клубы, залі, праводзяць вечарынкі, і ніхто да іх не лезе. Дык чаму яны ўявілі, што іх больш пераследуюць ў Беларусі за іншых?

KYKY: А ты цалаваўся ж мужчынам?

З. Д.: Ніколі.

KYKY: У Еўропе гомасэксуалісты маюць права ўсынаўляць дзяцей.

З. Д.: Я адмоўна стаўлюся да гэтага. Як хлопчыка альбо дзяўчынку могуць выхаваць два мужыка. Гэта як? Адзін – радзіцель А, другі – радзіцель Б? Тое ж самае з лесбіянкамі, хаця да іх больш памяркоўна ставяцца нават у турме. Там усе вельмі не любяць пі***асаў, але кажуць: «Лесбіянкі – гэта яшчэ ладна». Але я не ведаю, што можа вырасці з дзіцёнка, на вачах якога две жанчыны разам спяць, цалуюцца і ходзяць пад ручку.

KYKY: Пруст: калі б ты мог паразмаўляць з любым чалавекам, які жыў на Зямлі, хто б гэта быў?

З. Д.: Ну, няхай Янка Купала. Напэўна, мы б сустрэліся ў кавярні насупраць тэтра Купалы і доўга размаўлялі пра паэзію, палітыку, бальшавікоў. Ён жыў у час, калі стваралася наша краіна, фармавалася наша мова. Мне б вельмі хацелася запытацца ў Янкі, чаму ён і іншыя творцы савецкага часу не даціснулі да канца ідэю, якой жылі: чаму ім не хапіла веры у тое, што Беларусь будзе беларускай без бальшавізма? Творчасцю Купалы ўсвядомлена я пачаў цікавіцца ў 1995 годзе, вельмі яскрава памятаю той травень – першы рэферэндум Лукашэнкі. Мне тады было 13 поўных гадоў, і я ніяк не мог зразумець, як нацыя ўзяла ды адмовілася ад свайго сцяга і герба, вельмі доўга перажываў. Нават дзіўна: у маей сям'і ніколі не было звышпатрыятызма і прапаганды: я жыў сярод савецкай эліты, рускамоўнай наменклатуры. Рэферэндум 1995 года наклаў вельмі моцны адбітак: калі б не ён, я б ніколі не тое што палітыкай, нават грамадскай дзейнасцю не займаўся б.

KYKY: Ты ужываў наркотыкі?

З. Д.: Не, калі не ўлічваць, што траву курыў.

KYKY: У Беларусі трэба легалізаваць наркотыкі ці не?

З. Д.: З асабістага вопыту: на кожнай беларускай зоне палова людзей у кожнай камеры сядзіць, у той ці іншай форме, за наркату. Калі я працаваў на рынку, ведаў, дзе хто прадае наркотыкі і як да гэтых людзей прыходзяць мусара і бяруць адкат. То бок у такой паліцэйскай дзяржаве, як Беларусь, увесь наркагандаль крышуецца сілавымі структурамі, таму наркадылеры, якія адшпільваюць ім, ходзяць на свабодзе. Але, як і ў любой сацыялістычнай краіне, у нас ёсць план па пасадцы за наркотыкі. І што наша міліцыя робіць? Саджае чалавека, які проста пакурыў травы на катэджы. Яна не дапамагае чалавеку, які аступіўся, – наадварот, яна заганяе яго на пяць гадоў у турму, пасля якой ён выходзіць у свет без адукацыі і зубоў, з блатнымі татухамі і без шляха ў жыцці. Я супраць легалізаціі наркотыкаў, але, думаю, дэкрыміналізаваць трэба ўжо зараз: задача дзяржавы – дапамагчы чалавеку, а не загнаць яго на тры глыбіні. На жаль, з апошнім у Беларусі цудоўна спраўляюцца.

KYKY: А што наконт прастытуцыі?

З. Д.: Тое ж самае. Ты мне кажаш пра жанчыну, якая пайшла на панэль, каб пракарміць трох дзяцей, а я табе скажу, што большасць такіх праблем звязана з тым, што людзі хочуць «прыгожа жыць». А калі няма іншых варыянтаў існаваць «прыгожа», грабяць альбо выходзяць на панэль. Я імкнуся да ўсяго ў грамадскім жыцці адносіцца праз маральныя стандарты Бібліі: прастытуцыя – гэта грэх, які вядзе да смерці. Вось дзяржава, калі ўзаконіць прастытуцыю, яна што зробіць – дапаможа гэтай няшчаснай жанчыне мець больш кліентаў? Дзеці жанчыны стануць шчаслівейшымі? Гэта ўтопія.

Калі у «МФ» прыходзяць маладыя хлопцы, я распавядаю ім пра тое, як раней сам бухаў, а потым знайшоў Ісуса Хрыста і вырашыў змяніць сваё жыццё. Я і на зоне растаманам мог распавядаць пра легалайз, але я абраў другі шлях. Нехта з такіх потым сказаў: «Сядзеў з Дашкевічам, выйшаў – узгадаў ягонае сведчанне і пакаяўся».

KYKY: Але ж ты не адразу да гэтага прыйшоў. Што ты ў дзяцінстве пагарджаў, а потым палюбіў? Напрыклад, думаў, што ніколі не закурыш ці не будзеш піць.

З. Д.: Ніколі не думаў, што не буду курыць: ужо у дзяцінстве тырыў у бацькі цыгарэты. Піў таксама, увогуле я – ранні падлетак. Памятаю, быў классе ў дзевятым, сядзеў дома, і тут прыйшоў сусед з пляшкай гарэлкі – мы яе на дваіх і раскацілі. Але, ведаеш, калі параўноўваю сваё жыцьцё з тым, што робіць сучасная моладзь, то я проста нейкім божым дзьмухаўцом быў (смяецца).

Во, дакладна памятаю, калі вучыўся ў савецкай школе, ненавідзеў беларускую мову, лічыў яе калгаснай і размаўляў толькі па-руску.

KYKY: Калі ты перайшоў на мову?

З. Д.: У годзе 2001-м, калі далучыўся да Маладога Фронту. Хаця ў МФе ніхто ніколі не казаў, на якой мове размаўляць. І бывала, сядзеш у маршрутку і думаеш, «а што я тут буду выпендрывацца?» і таму кажаш: «Остановите, пожалуйста», – а потым выходзіш і быццам сам сабе ў душу напляваў. У нейкі момант я вырашыў усюды гаварыць толькі на беларускай мове: і у ЖЭСе на мове, і з калегамі на Чэрвеньскім рынку. Калі зараз мяне просяць гаварыць па-руску, я кажу, што не ведаю гэтай мовы. Звычайна такое адбываецца з прадстаўнікамі міліцыі альбо пракуратуры.

Калі нас з Сяргеям Пальчэўскім узялі пад Веткай, каля Расіі, прыехала ўсё кіраўніцтва Веткаўскага раёну, а я ім заявіў, што рускай не валодаю. Дык яны паехалі ў самую блізкую школу, знялі двух настаўнікаў беларускай мовы з урокаў і прывязлі іх у лес, каб перакладалі. Ну не ідыёты?

«Я неадэкватны – так мяне людзі называюць»

KYKY: У цябе ёсць маленькі бізнэс – «Цэсляры», якія займаюцца вырабам мэблі. Бывала такое, што людзі звярталіся да цябе, а потым адмаўляліся, таму што разумелі, чым ты займаешся?

З. Д.: Не, такога не было. Маглі задаваць пытанні: ці не перешкаджае грамадская дзейнасць бізнесу, ці не пераследуюць мяне фінансавыя структуры. А за што? За сто даляраў мяне садзіць? Няма у мяне грандыёзнай справы, да і не хочу я яе. Бізнесоўцы, з якімі я сядзеў, распавядалі, што у Беларусі бізнес робіцца праз лазні, адкаты і дамоўленыя тэндары. Я не хачу ў гэтым удзейнічаць. Мне падабаецца мая праца, я ні ад каго не залежу, магу сам сабе выходныя рабіць: захацеў – і пагуляў сабе, і на Акрэсціна спакойна ў блашатніку пасядзеў. Дарэчы, хачу падзякаваць беларускаму КДБ за тое, што правялі рэкламную кампанію «Цэсляроў»: пасля іх грандыёзнага шухеру на аб'екце у нас значна павялічылася колькасць замоў.

KYKY: І яшчэ крыху Пруста. Любімы колер?

З. Д.: Бела-чырвона-белы.

KYKY: Любімая кніга, акрамя Бібліі?

З. Д.: Напэўна, кнігазбор Янкі Купалы.

KYKY: Ежа?

З. Д.: Дзяруны – так павінен адказаць беларус? Я увогуле не пераборлівы, не люблю экзатычную ежу. Наста, бывае, нешта выдумляе, робіць прыгожыя стравы з неўласцівымі для Беларусі інгрыдыентамі – смачна, але не мае.

KYKY: Свята?

З. Д.: Раство.

KYKY: Твая самая характэрная рыса?

З. Д.: Я неадэкватны – так мяне людзі называюць (смяецца).

KYKY: Ідэя пра шчасце?

З. Д.: Я шчаслівы тады, калі знаходжуся ў міры з Ісусам Хрыстосам, тады ўсё добра і ў сям'і, і ў бізнесе, і ў грамадскай сферы.

KYKY: Як бы ты хацеў памерці?

З. Д.: Спакойна: лежачы ў сваім ложку і сказаўшы развітальныя словы сваім нашчадкам, як патрыярхі паміралі. Трымаючы Насту за руку.

KYKY: Апынуўшыся перад Богам, што ты яму скажаш?

З. Д.: Даруй.